در سال‌های اخیر، بحران‌های اقتصادی و محدودیت‌های مالی گسترده در ایران باعث شده است که بسیاری از مردم به ارزهای دیجیتال به‌عنوان راهی برای حفظ ارزش دارایی‌های خود روی آورند. طبق گزارش جدید Chainalysis، جریان خروج سرمایه از ایران به رمزارزها در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۴.۱۸ میلیارد دلار رسیده است. اما چرا چنین تغییری رخ داده و چه عواملی در این افزایش نقش داشته‌اند؟
کاهش ارزش ریال و تورم شدید
ریال ایران طی یک دهه گذشته به‌شدت ارزش خود را از دست داده و تورم بین ۴۰ تا ۵۰ درصد، زندگی روزمره مردم را دشوار کرده است. این کاهش ارزش، مردم را به جستجوی راه‌هایی برای حفظ قدرت خرید خود واداشته است.
- تاریخچه بحران ریال: از زمان خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸، ریال بیش از ۹۰ درصد ارزش خود را از دست داده است.
- مثال ملموس: اگر شخصی در سال ۲۰۱۸ معادل ۱۰۰ دلار ریال پس‌انداز می‌کرد، امروز ارزش واقعی آن کمتر از ۱۰ دلار است.
این شرایط باعث شده است که بسیاری از مردم دیگر به ریال به‌عنوان یک ابزار ذخیره ارزش اعتماد نکنند و به رمزارزها مانند بیت‌کوین روی بیاورند.
محدودیت‌های دولتی و اثر معکوس آن
در دسامبر ۲۰۲۴، دولت ایران برای جلوگیری از خروج سرمایه، برداشت از صرافی‌های داخلی رمزارز را متوقف کرد. با این حال، این اقدام نه‌تنها جلوی فرار سرمایه را نگرفت، بلکه باعث شد مردم به صرافی‌های خارجی و روش‌های غیررسمی روی آورند.
چرا محدودیت‌ها کارساز نبود؟
- ماهیت غیرمتمرکز رمزارزها: بیت‌کوین و دیگر ارزهای دیجیتال امکان انجام تراکنش‌های غیرقابل‌کنترل توسط دولت‌ها را فراهم می‌کنند.
- افزایش تقاضا برای بیت‌کوین: همزمان با این محدودیت‌ها، بیت‌کوین به ابزاری محبوب برای انتقال سرمایه به خارج از کشور تبدیل شد.
آیا رمزارزها فقط برای دور زدن تحریم‌ها هستند؟
یکی از تصورات رایج درباره استفاده ایرانیان از رمزارزها، نقش آن‌ها در دور زدن تحریم‌های اقتصادی است. اما گزارش Chainalysis نشان می‌دهد که بخش بزرگی از این جریان به دلایل غیرقانونی مرتبط نیست.
- هدف اصلی مردم: افراد عادی از رمزارزها برای حفظ امنیت مالی خود در شرایط بی‌ثبات اقتصادی استفاده می‌کنند.
- نقش بیت‌کوین: طبق آمار، در زمان وقوع تنش‌های سیاسی مانند درگیری‌های ایران و اسرائیل، حرکت بیت‌کوین افزایش یافت.
مقایسه تراکنش‌ها و کاهش دسترسی ایرانیان به صرافی‌ها
با تحریم‌های بیشتر از سوی ایالات متحده و کاهش ۲۳ درصدی دسترسی ایرانیان به صرافی‌های خارجی بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴، تراکنش‌های کم‌ارزش (کمتر از ۱۰۰۰ دلار) کاهش قابل‌توجهی داشته است. اما همچنان بخش قابل‌توجهی از سرمایه از طریق روش‌های جایگزین منتقل می‌شود.
| سال | میزان خروج سرمایه (میلیارد دلار) | کاهش دسترسی به صرافی‌ها |
|---|---|---|
| ۲۰۲۲ | ۲.۴۵ | ۱۵٪ |
| ۲۰۲۳ | ۳.۲۷ | ۱۸٪ |
| ۲۰۲۴ | ۴.۱۸ | ۲۳٪ |
نگاه جهانی: بیت‌کوین در بحران‌ها
این پدیده تنها به ایران محدود نمی‌شود. در بسیاری از نقاط جهان، مردم در زمان بحران‌های اقتصادی و سیاسی به بیت‌کوین و دیگر رمزارزها روی می‌آورند.
چرا بیت‌کوین ابزار مناسبی است؟
- تراکنش‌های غیرقابل‌سانسور: هیچ دولتی نمی‌تواند تراکنش‌های بیت‌کوین را متوقف کند.
- قابلیت انتقال سریع سرمایه: مردم می‌توانند دارایی‌های خود را به‌صورت دیجیتال و بدون نیاز به واسطه منتقل کنند.
- حفظ ارزش: بیت‌کوین به‌عنوان یک دارایی کمیاب، در بلندمدت ارزش خود را حفظ کرده است.
آینده رمزارزها در ایران: فرصت یا چالش؟
با توجه به شرایط فعلی، استفاده از رمزارزها در ایران احتمالاً افزایش خواهد یافت. اما چالش‌هایی نظیر تحریم‌های بیشتر و محدودیت‌های دولتی نیز در این مسیر وجود دارد.
چه عواملی به این روند سرعت می‌بخشند؟
- رشد همکاری اقتصادی ایران و روسیه: این موضوع می‌تواند به استفاده بیشتر از فناوری بلاکچین در تجارت بین‌المللی منجر شود.
- عدم اعتماد به سیستم بانکی داخلی: تا زمانی که اعتماد عمومی به ریال بازنگردد، رمزارزها گزینه‌ای محبوب باقی خواهند ماند.
جمع‌بندی
استفاده از ارزهای دیجیتال در ایران از یک ابزار سرمایه‌گذاری به ابزاری برای بقا تبدیل شده است. مردم برای حفظ ارزش دارایی‌های خود و عبور از محدودیت‌های دولتی، به رمزارزها روی آورده‌اند. در شرایطی که بحران اقتصادی و تورم ادامه دارد، رمزارزها همچنان به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین راه‌های جایگزین برای مردم ایران باقی خواهند ماند.
