چگونه عامل‌های هوش مصنوعی به‌صورت خودکار قراردادهای هوشمند را هک می‌کنند؟

وقتی صحبت از امنیت بلاک‌چین می‌شود، بسیاری تنها به رمزنگاری و غیرمتمرکز بودن آن تکیه می‌کنند؛ اما واقعیت این است که در دل همین شبکه‌های امن، کدهایی وجود دارند که اگر اشتباه نوشته شده باشند، به‌راحتی قابل سوءاستفاده‌اند. قراردادهای هوشمند، قلب تپنده پروژه‌های مبتنی بر بلاک‌چین هستند؛ با این حال، اگر حتی یک خط از کدشان ایراد داشته باشد، درهای سرقت را به روی مهاجمان باز می‌کند. حال تصور کنید اگر این مهاجم یک انسان نباشد، بلکه الگوریتمی خودکار و باهوش باشد که بدون خستگی، با سرعت بالا و دقت بی‌نظیر، روزانه هزاران قرارداد را اسکن می‌کند تا فقط یک نقطه‌ضعف پیدا کند. در این مقاله از کریپتوباز قصد داریم دقیقاً بررسی کنیم که چگونه هوش مصنوعی می‌تواند یک قرارداد به‌ظاهر بی‌نقص را تبدیل به دروازه‌ای برای سرقت کند.

قرارداد هوشمند چیست؟

برای اینکه درک کنیم یک عامل هوش مصنوعی چگونه می‌تواند به یک قرارداد هوشمند حمله کند، باید اول بدانیم با چه چیزی طرف هستیم. قرارداد هوشمند (Smart Contract) در واقع یک تکه کد است که در شبکه‌ای مانند اتریوم ذخیره می‌شود و به‌صورت خودکار، بدون دخالت واسطه، یک‌سری قوانین را اجرا می‌کند. این قراردادها قرار است «غیرقابل‌تغییر» باشند، اما غیرقابل‌نفوذ بودنشان، داستانی دیگر است.

اگر با این مفهوم آشنایی کافی ندارید یا می‌خواهید درک عمیق‌تری از نحوه عملکرد این قراردادها پیدا کنید، حتماً پیشنهاد می‌کنم مقاله جامع «قرارداد هوشمند چیست و چگونه کار می‌کند؟» را مطالعه کنید. این مقاله پایه‌ای قوی برای درک ادامه‌ی این بحث فراهم می‌آورد.

چرا ممکن است هک شود؟

در بسیاری از منابع از قرارداد هوشمند به عنوان یک «قرارداد دیجیتالی امن» یاد می‌شود؛ ولی این امنیت تنها در صورتی برقرار است که کد آن بدون نقص نوشته شده باشد. در غیر این صورت، همان کدی که قرار است امنیت ایجاد کند، خودش می‌تواند دریچه‌ای برای نفوذ باشد. درست مانند یک قفل ترکیبی که اگر یکی از اعدادش اشتباه چیده شود، حتی بچه‌ای هم می‌تواند بازش کند.

یکی دیگر از دلایل آسیب‌پذیری، عجله در عرضه قرارداد است. بسیاری از پروژه‌ها، مخصوصاً آن‌هایی که پشتوانه فنی ضعیف یا سرمایه محدود دارند، بدون بررسی دقیق و Audit امنیتی قرارداد خود را منتشر می‌کنند. در این شرایط، در واقع از کاربران دعوت می‌کنند که روی یک کد ناپایدار سرمایه‌گذاری کنند و مهاجم‌ها، به‌خصوص آن‌هایی که مبتنی بر هوش مصنوعی کار می‌کنند، دقیقاً همین پروژه‌ها را هدف می‌گیرند.

هوش مصنوعی چگونه حمله را شروع می‌کند؟

تصور کنید یک تحلیل‌گر امنیتی شبانه‌روز در حال بررسی هزاران خط کد قراردادهای هوشمند باشد؛ خسته نمی‌شود، خواب ندارد و هر ثانیه بهتر از ثانیه قبل یاد می‌گیرد. این تصویر اغراق‌آمیز نیست این دقیقاً همان کاری است که یک عامل هوش مصنوعی (AI Agent) در دنیای واقعی انجام می‌دهد.

1. تحلیل کد و شناسایی الگوهای آسیب‌پذیر

اولین قدم، تحلیل دقیق کد قراردادهای هوشمند است. عامل هوش مصنوعی با استفاده از تکنیک‌های یادگیری ماشین، در معرض هزاران نمونه کد از قراردادهای قدیمی و جدید قرار می‌گیرد. هدف چیست؟ کشف الگوهایی از اشتباهات رایج، نقص‌های امنیتی، یا حتی رفتارهای مشکوکی که قبلاً منجر به حمله شده‌اند.

هوش مصنوعی نه‌تنها از الگوهای قدیمی یاد می‌گیرد، بلکه قادر است الگوهای جدید را نیز کشف کند. مثلاً اگر الگوریتمی شناسایی کند که در کدی خاص، تابع بازپرداخت وجه بدون اعتبارسنجی پیاده‌سازی شده، آن را به‌عنوان یک برداشت بدون مجوز تفسیر می‌کند.

2. جست‌وجوی خودکار در میان قراردادهای دیپلوی‌شده

مرحله بعدی، استفاده از ربات‌های خزنده بلاک‌چین است. این ربات‌ها مانند موتور جستجوی امنیتی عمل می‌کنند و با بررسی قراردادهای منتشرشده در شبکه‌های مختلف (مثل اتریوم یا BNB Chain)، به‌دنبال تطابق الگوهای خطرناک با داده‌های قبلی خود می‌گردند.

برخلاف انسان، این خزنده‌ها می‌توانند هزاران قرارداد را در چند ساعت اسکن کنند. کافی‌ست فقط یکی از آن‌ها حاوی خطای منطقی یا نقص در کنترل دسترسی باشد و هوش مصنوعی آن را شکار می‌کند.

3. تولید حمله آزمایشی (Exploit Simulation)

بعد از یافتن یک هدف مناسب، عامل AI بدون شلیک گلوله واقعی، یک حمله شبیه‌سازی‌شده روی شبکه تست (Testnet) پیاده می‌کند. چرا؟ چون این آزمایش به آن امکان می‌دهد ببیند آیا مسیر نفوذ واقعا باز است یا نه بدون ریسک افشای حمله یا دخالت موانع بیرونی.

اینجا الگوریتم‌های هوش مصنوعی وارد فاز پیچیده‌تری می‌شوند: طراحی تراکنش، ترکیب شرایط، و اجرای توابع خاص برای تست باگ. اگر نتیجه موفقیت‌آمیز باشد، AI آماده اجرای حمله واقعی است.

4. تصمیم‌گیری خودکار برای زمان حمله

برخلاف هکرهای انسانی که ممکن است منتظر یک فرصت باشند، AI تصمیمات حمله را به‌صورت بلادرنگ و با تحلیل شرایط بازار، وضعیت نودها و حجم نقدینگی قرارداد اتخاذ می‌کند. اگر فرصت مناسب بود، حمله انجام می‌شود سریع، دقیق، و بدون بازگشت.

مراحل هک خودکار توسط عامل هوش مصنوعی

وقتی یک عامل هوش مصنوعی تصمیم به اجرای حمله می‌گیرد، فرآیند آن بسیار هدفمند، مرحله‌بندی‌شده و تقریباً بدون نیاز به دخالت انسان انجام می‌شود. این روند، مشابه یک عملیات نظامی دقیق است که از شناسایی تا استخراج اطلاعات و منابع را شامل می‌شود.

مرحله اول: شناسایی ورودی‌های آسیب‌پذیر

در این مرحله، عامل هوش مصنوعی دقیقاً مانند یک اسکنر پیشرفته، کدهای قرارداد را برای یافتن تابع‌هایی بررسی می‌کند که مستقیماً به سرمایه کاربران یا تنظیمات کلیدی قرارداد دسترسی دارند. تابع‌هایی مانند withdraw(), transfer(), mint() یا setOwner() در اولویت قرار می‌گیرند.

نکته مهم: اگر توسعه‌دهنده در کنترل دسترسی این توابع اشتباه کرده باشد (مثلاً از onlyOwner استفاده نکرده یا اشتباه پیاده‌سازی کرده)، AI آن را به‌عنوان نقطه نفوذ بالقوه علامت‌گذاری می‌کند.

مرحله دوم: ایجاد سناریوی سوءاستفاده

پس از شناسایی نقطه‌ضعف، هوش مصنوعی یک exploit scenario طراحی می‌کند. این سناریو شامل مجموعه‌ای از تراکنش‌ها و وضعیت‌هایی است که در نهایت، منجر به اجرای تابع آسیب‌پذیر و دریافت امتیاز غیرمجاز می‌شود.

برای مثال، در حمله معروف به "reentrancy"، عامل هوش مصنوعی می‌تواند تشخیص دهد که تابع بازپرداخت قبل از به‌روزرسانی وضعیت حساب اجرا می‌شود. پس به‌صورت زنجیره‌ای، چندین برداشت پشت سر هم انجام می‌دهد بدون اینکه محدود شود.

مرحله سوم: اجرای حمله روی شبکه اصلی

در صورت تأیید موفقیت‌آمیز حمله در محیط تست، عامل هوش مصنوعی وارد شبکه واقعی (mainnet) می‌شود و عملیات را اجرا می‌کند. در اینجا تراکنش‌ها به‌صورت توالی دقیق، با گس مناسب و شرایط کنترل‌شده ارسال می‌شوند. به‌دلیل توانایی AI در پیش‌بینی رفتار قرارداد و تعامل بین توابع مختلف، احتمال شکست بسیار کم است و در کمتر از چند ثانیه، حمله به سرانجام می‌رسد.

مرحله چهارم: استخراج سود و خروج امن

در نهایت، اگر حمله موفق باشد، دارایی‌ها یا توکن‌های به‌دست‌آمده توسط هوش مصنوعی به یک یا چند کیف پول توزیع‌شده منتقل می‌شود. این مرحله می‌تواند شامل استفاده از میکسرها، صرافی‌های غیرمتمرکز یا حتی پل‌های زنجیره‌ای (cross-chain bridge) باشد تا مسیر تراکنش مبهم شود.

گاهی اوقات، AI حتی می‌تواند با استفاده از قراردادهای زمان‌بندی‌شده، برداشت‌ها را به تعویق بیندازد یا به صورت قطعه‌قطعه انجام دهد تا ردیابی را دشوارتر کند.

چطور می‌توان جلوی این حملات را گرفت؟

واقعیت این است که نمی‌توان جلوی توسعه و پیشرفت هوش مصنوعی را گرفت؛ اما می‌توان کاری کرد که قراردادهای هوشمند تا حد امکان در برابر آن مقاوم باشند. یعنی به‌جای ترس از ماشین، باید یاد بگیریم بهتر از ماشین فکر کنیم مخصوصاً وقتی پای امنیت سرمایه در میان است.

بررسی و Audit تخصصی قبل از انتشار

یکی از اولین و مهم‌ترین اقداماتی که باید انجام شود، بررسی امنیتی (audit) دقیق قبل از دیپلوی کردن قرارداد است. این بررسی توسط تیم‌های حرفه‌ای انجام می‌شود و شامل تحلیل خط‌به‌خط کد برای یافتن ایرادهای منطقی، اکسپلویت‌پذیری‌ها و باگ‌های رایج می‌شود.

نکته مهم‌تر این است که حتی پروژه‌های کوچک یا شخصی هم نباید از این مرحله عبور کنند. بسیاری از هک‌های بزرگ، از پروژه‌هایی شروع شده‌اند که فکر می‌کردند «ما که کوچکیم، به ما حمله نمی‌کنن».

اگر بودجه کافی برای یک audit حرفه‌ای ندارید، بهتر است از ابزارهای متن‌باز مانند MythX یا Slither استفاده کنید تا حداقل آسیب‌پذیری‌های پایه‌ای را تشخیص دهید.

محدودسازی دسترسی به توابع حساس

توابعی که مستقیماً با سرمایه کاربران در ارتباط هستند (مثل transfer، mint، withdraw و ...) باید فقط و فقط توسط آدرس‌های مشخص اجرا شوند. این کار از طریق modifierهایی مانند onlyOwner یا require(msg.sender == admin) انجام می‌شود.

همچنین می‌توانید از کتابخانه‌های معتبر مانند OpenZeppelin استفاده کنید که نسخه‌هایی ایمن از قراردادهای پایه را ارائه می‌دهند.

استفاده از روش‌های دفاعی لایه‌به‌لایه (Layered Security)

امنیت قراردادهای هوشمند نباید صرفاً به یک لایه از کد وابسته باشد. بهتر است چندین فیلتر حفاظتی به‌صورت زنجیره‌ای استفاده شوند:

• محدود کردن تعداد دفعات اجرای تابع خاص در یک بازه زمانی (rate limiting)

• اضافه کردن قابلیت Pause در مواقع اضطراری

• بررسی دستی تراکنش‌های مشکوک توسط admin در فاز MVP

این ساختار دفاعی چندمرحله‌ای باعث می‌شود حتی اگر یک آسیب‌پذیری کشف شد، حمله سریع و کامل انجام نشود و فرصت واکنش داشته باشید.

اجرای تست‌های حمله شبیه‌سازی‌شده

اگر فکر می‌کنید قرارداد شما ایمن است، قبل از اینکه AI این را آزمایش کند، خودتان این کار را بکنید. ابزارهایی مانند Echidna یا Foundry به شما امکان می‌دهند حمله‌هایی مانند overflow، reentrancy، privilege escalation و غیره را شبیه‌سازی کنید.

با اجرای تست‌های تهاجمی، می‌توانید رفتار قرارداد را در شرایط غیرعادی مشاهده کرده و از عملکرد صحیح آن مطمئن شوید پیش از آنکه سرمایه واقعی قربانی شود. اگر شما توسعه‌دهنده نیستید و فقط قصد سرمایه‌گذاری دارید، باز هم می‌توانید نقش مهمی در حفظ امنیت خود ایفا کنید. با رعایت اصول «DYOR» یا Do Your Own Research، می‌توانید پروژه‌هایی را که از نظر امنیتی سهل‌انگار هستند شناسایی و از آن‌ها دوری کنید.

مواردی که باید بررسی کنید:

• آیا پروژه audit دارد؟ گزارش audit را خوانده‌اید یا فقط به لوگو بسنده کرده‌اید؟

• آیا قراردادها متن‌باز هستند؟

• آیا توسعه‌دهنده‌(ها) شناخته‌شده‌اند یا گمنام و بدون لینکدین؟

• آیا پروژه در دوره تست (testnet) بوده یا مستقیم وارد mainnet شده؟

در مقاله‌ای جداگانه درباره بررسی کامل مفهوم DYOR در ارزهای دیجیتال! توضیح کامل‌تری داده‌ایم که پیشنهاد می‌کنیم حتماً مطالعه کنید.

آینده حملات هوش مصنوعی به قراردادهای هوشمند

آنچه امروز از عامل‌های هوش مصنوعی در حملات به قراردادهای هوشمند می‌بینیم، صرفاً پیش‌درآمدی است بر چیزی بزرگ‌تر و پیچیده‌تر. با قدرت گرفتن مدل‌های زبانی، یادگیری عمیق و پردازش‌های بلاک‌چین‌محور، عامل‌های AI دیگر فقط تحلیل‌گر یا مهاجم نیستند بلکه به بازیگران مستقل در شبکه تبدیل می‌شوند؛ سریع، بی‌وقفه، و بدون احساس.

در پاسخ، برخی پروژه‌ها به فکر ایجاد مکانیزم‌های دفاعی مبتنی بر AI افتاده‌اند؛ قراردادهایی که بتوانند تهدید را شناسایی کرده، عملکرد مشکوک را متوقف و حتی به‌صورت خودکار محدودیت‌هایی اعمال کنند. چنین فناوری‌هایی هنوز در مراحل ابتدایی هستند، اما پیام روشنی دارند:
اگر حملات هوشمند شده‌اند، دفاع نیز باید هوشمند شود.

نتیجه‌گیری

با ظهور عامل‌های هوش مصنوعی در حوزه امنیت بلاک‌چین، تهدیداتی پدید آمده‌اند که سرعت، دقت و بی‌رحمی آن‌ها فراتر از تصور است. دیگر با هکرهایی روبه‌رو نیستیم که روزها وقت بگذارند برای تحلیل یک پروژه؛ اکنون الگوریتم‌هایی هستند که در لحظه، هزاران قرارداد ر اسکن می‌کنند و تنها به‌دنبال یک نقطه ضعف کوچک می‌گردند نقطه‌ای که می‌تواند سرنوشت یک پروژه، یا دارایی هزاران کاربر را تغییر دهد.

با این‌حال، همان‌طور که فناوری تهدید می‌آفریند، ابزار مقابله نیز در اختیار ماست. توسعه‌دهندگانی که به امنیت بها دهند، کدهای خود را دقیق بنویسند و مراحل تست و بررسی را جدی بگیرند، می‌توانند تا حد زیادی از این حملات جلوگیری کنند. امنیت در دنیای قراردادهای هوشمند یک انتخاب نیست؛ یک ضرورت است — نه برای رقابت، بلکه برای بقا.