قرارداد معاوضه یا Swap Contract چیست؟

قرارداد معاوضه (Swap Contract) یکی از انواع اوراق مشتقه هستند که تاثیرات خوبی در کاهش ریسک فعالیت در یک بازار مالی داشته‌اند. منظور از اوراق مشتقه، اوراق بهادار و ارزشمندی هستند که در اصل از یک نوع دارایی پایه مشتق شده‌اند و ارزش هریک از آن‌ها متناسب با نوع دارایی پایه متفاوت خواهد بود. 

در یک تصویرسازی کلی از قرارداد معاوضه می‌توان چنین گفت که طرفین قراردادی تصمیم می‌گیرند تا دو دارایی را همراه با سود و منافع حاصل از آن را برای مدت زمان معین و مشخص و مطابق با ارزش معینی در اختیار یکدیگر قرار داده و در یک کلام آن‌ها را معاوضه نمایند. به طور کلی سوآپ و قرارداد معاوضه را می‌توان شکل کاملتر قرارداد فوروارد (Forward Contract) به شمار آورد. 

با توجه به توانایی قراردادهای سوآپ و معاوضه در کنترل ریسک، اخیرا استفاده از این ابزار قراردادی در دنیای کریپتوکارنسی نیز رواج یافته و تریدرها تلاش می‌کنند تا با پیش‌بینی قیمت ارزهای دیجیتال یا قیمت آتی یک دارایی دیجیتالی و با انعقاد قرارداد سوآپ، در جهت مخالف بازار حرکت نموده و به دلیل برخورداری از چنین پوششی کمتر در معرض ضررهای احتمالی قرار بگیرند. احتمالا مطالعه چنین جملاتی کنجکاوی شما نسبت به کسب آگاهی بیشتر نسبت به چیستی قرارداد معاوضه و سوآپ را بیشتر تحریک نموده است؛ پس با ما در این مقاله از بلاگ کریپتوباز همراه باشید تا بیشتر با مفهوم قرارداد معاوضه و Swap آشنا شوید.

آشنایی با مفهوم قرارداد معاوضه (Swap)

پیش از آن که بتوان به اهمیت استفاده از قرارداد معاوضه در تجربه یک تجارت سالم و به دور از هرگونه نگرانی در دنیای کریپتوکارنسی رسید، ضرورت دارد که آشنایی عمیق‌تری نسبت به ماهیت و چیستی قرارداد معاوضه و Swap Contract داشته باشیم. قرارداد معاوضه که گاها از آن تحت عنوان قرارداد تهاتر، پایاپای یا در بیان عامی‌تر، تاخت یاد می‌شود، در اصل قراردادی است که در آن درآمدهای حاصل از یک ابزار مالی، متناسب با قوانینی خاص و معین با درآمد خالص یک ابزار مالی در طرف مقابل، معاوضه و تعویض می‌گردند. میزان درآمد و همچنین سود حاصل از چنین قراردادی، بیش از هر چیزی به نوع ابزار مالی و دارایی طرفین بستگی دارد. اگر آشنایی کلی نسبت به انواع قراردادها داشته باشید، احتمالا متوجه شباهت قرارداد معاوضه با قرارداد آتی (Futures Contract) شده‌اید. در واقع قرارداد سوآپ، شکل کلی‌تر قرارداد فیوچرز است که در آن به جای یک پرداخت، با چندین مرحله از پرداخت‌ها در زمان‌های مقرر از پیش تعیین شده مواجه هستیم.

البته لازم به ذکر است که پرداخت‌های در قرارداد معاوضه میان طرفین به شکلی متفاوت انجام می‌گیرد. در واقع هرچند که کمتر از 50 سال است که از ابداع چنین قراردادی در بازار اوراق مشارکت می‌گذرد و اولین بار قراردادهای سوآپ در تاریخ 1980 میلادی معرفی شدند؛ اما به دلیل کاربرد فراوان این نوع خاص از ابزار بازارهای مشتقه، میزان کل انعقاد قراردادهای سوآپ و معاوضه نسبت به کل بازار اوراق مشتقه، عدد قابل توجهی را نشان می‌دهد که این آمار خود به تنهای می‌تواند گواه خوبی بر ادعای کاربردی بودن استفاده از قراردادهای معاوضه باشد.

اجزای تشکیل دهنده قرارداد معاوضه و Swap

هر نوع قراردادی دارای اجزای تشکیل دهنده منحصربه فردی است که موجب تفاوت آن با سایر قراردادها شده و قرارداد معاوضه نیز از این قاعده مستثنی نیست و برای دستیابی به درک بهتر از ماهیت قرارداد معاوضه و سوآپ چاره‌ای جز معرفی تفصیلی اجزای اصلی تشکیل دهنده چنین قراردادی نخواهیم داشت. به طور کلی هر قرارداد معاوضه از اجزای زیر شکل گرفته است:

فروشنده سوآپ

در قرارداد معاوضه هنگامی که صحبت از فروشنده سوآپ به میان می‌آید، منظور همان خریدار حمایت است که نرخ بازده کل را تعیین و پرداخت نموده و با عقد چنین قراردادی، پرداخت‌های شناور را از سوی خریدار سوآپ دریافت می‌نماید.

خریدار سوآپ

منظور از خریدار سوآپ، فروشنده حمایت است که به عنوان سرمایه‌گذار با نرخ بازده کل که به وسیله فروشنده سوآپ پیشنهاد شده، موافقت نموده و با عقد قرارداد، شروع به پرداخت‌های شناور می‌کند.

دارایی پایه

منظور از دارایی پایه همان دارایی بوده که موضوع قرارداد معاوضه است و با هدف انتقال ریسک اعتباری که این نوع دارایی را تهدید می‌کند، منعقد می‌گردد. منظور از ریسک اعتباری که گاها از آن تحت عنوان ریسک نکول نیز یاد می‌شود، به موقعیتی مربوط است که یکی از طرفین معامله بنا به دلایل مختلفی نظیر ورشکستگی یا عامل دیگری، قادر نباشد به تعهدات خود در قرارداد عمل نماید.

شخص یا تعهد مرجع

منظور از شخص یا تعهد مرجع، ارگان یا فردی است که شیوه و ابزار پرداخت بدهی را تعیین می‌کند که چنین شخص یا تعهد مرجعی در قرارداد معاوضه و سوآپ می‌تواند شخص صادر کننده وام، شرکت یا حتی دولت باشد.

پایه صرف سوآپ

منظور از پایه صرف سوآپ در یک قرارداد معاوضه، پرداخت‌هایی بوده که از سوی فروشنده سوآپ انجام می‌گیرد که در مقابل این اصطلاح، پایه حمایت سوآپ قرار دارد که منظور از آن پرداخت‌هایی است که به طور احتمالی ممکن است خریدار سوآپ مجبور به پرداخت آن‌ها گردد. براساس قوانین موجود در ارتباط با قرارداد معاوضه و سوآپ، میزان صرف سوآپ و همچنین زمان‌های دقیق پرداخت آن در زمان انعقاد این قرارداد با توافق طرفین قراردادی تعیین شده و تا پایان این قرارداد نیز صرف سوآپ ثابت باقی خواهد ماند.

نحوه انجام قرارداد معاوضه و سوآپ

همان طور که گفته شد، سوآپ در اصل قراردادی است که در طول آن طرفین تصمیم می‌گیرند تا جریان‌های مالی حاصل از دو دارایی را در طول مدت زمان معینی با هم معاوضه نمایند و در آن با دو نوع پرداخت ثابت و شناور مواجه هستیم. در اصل قوانین قرارداد معاوضه به این صورت پایه‌گذاری شده‌اند که یکی از طرفین قراردادی مبلغ پرداختی حاصل از یک متغیر تصادفی که ممکن است هر نوع دارایی باشد را به عنوان پرداخت شناور (Floating) و متغیر (Variable) به طرف مقابل اعطا نماید. 

از طرفی نیز طرف مقابل قراردادی می‌تواند مبلغ پرداختی را که از یک دارایی دیگر نشات گرفته به صورت شناور یا ثابت به طرف اول قرارداد اعطا نماید. عموما در انواع مختلف قرارداد معاوضه، همواره به یک طرف به عنوان پرداخت کننده بر حسب نرخ ثابت و به طرف دیگر به عنوان پرداخت کننده برحسب نرخ شناور نگاه می‌گردد. البته چنین مسئله‌ای نمی‌تواند نافی این مسئله باشد که با یک قرارداد معاوضه مواجه باشیم که هر دو طرف برحسب یک نرخ شناور اقدام به پرداخت نمایند. نکته قابل توجه این است که ارزش قرارداد معاوضه در بدو امضا صفر بوده و هیچ یک از طرفین در زمان عقد این قرارداد، پولی پرداخت نمی‌کنند. البته مستثنی چنین امری در میان انواع قراردادهای معاوضه، قرارداد سوآپ ارزی است که در آن هر یک از طرفین قراردادی مبلغ فرضی تعیین شده در قرارداد را برحسب ارزهای انتخاب شده متفاوت، تعویض می‌کنند.

این نوع قرارداد نیز همچون کلیه انواع قراردادهای اوراق مشتقه دارای تاریخ انقضاست که به آن تاریخ خاتمه (Termination date) گفته می‌شود. البته باید به خاطر داشت با توجه به این واقعیت که هر قرارداد معاوضه و سوآپ مجموعه‌ای از پرداخت‌ها را در برمی‌گیرد، همواره احتمال ریسک اعتباری و ریسک نکول در آن وجود دارد و ممکن است هر یک از طرفین به دلایلی از پرداخت تعیین شده استنکاف نمایند. 

مقایسه قرارداد معاوضه در بازار ارز دیجیتال و بازارهای معمولی

اگر تریدر مارکت ارز دیجیتال هستید و به همین علت به سراغ مطالعه این مقاله از بلاگ کریپتوباز آمده‌اید، باید بدانید که قرارداد معاوضه و سوآپ در بازارهای مالی معمولی و بازارهای رمزارزی تفاوت‌های قابل توجهی با همدیگر دارند. یکی از تفاوت‌های اصلی موجود به محل انجام این معاملات مربوط می‌شود که در بازارهای معمولی، معاملات به صورت فیزیکی و در یک صرافی مالی انجام می‌گیرند؛ اما انجام چنین معاملاتی در مارکت ارز دیجیتال به صورت غیرمستقیم بوده و از طریق صرافی‌های رمزارزی و شبکه‌های بلاکچینی انجام می‌گیرد. 

تفاوت دیگر به نوع دارایی مورد معاوضه در قرارداد سوآپ مربوط می‌شود که در بازارهای مالی معمولی غالبا این دارایی‌ها را سهام‌ها، اوراق قرضه، کالاهای پایه و ارزهای رسمی شکل می‌دهند و این در حالیست که در قرارداد معاوضه و سوآپ رایج در مارکت کریپتوکارنسی  غالبا رمزارزهایی همچون بیت کوین BTC و اتریوم ETH به عنوان دارایی اصلی مورد معامله و معاوضه قرار می‌گیرند. آخرین و مهم‌ترین تفاوت موجود میان قرارداد معاوضه در بازار معمولی و بازار ارز دیجیتال به قوانین و مقررات حاکم بر آن مربوط می‌شود. قراردادهای معاوضه منعقد شده در بازارهای مالی معمولی با در نظر گرفتن قوانین دولتی و دستورالعمل‌های قضایی تنظیم می‌گردند؛ اما در دنیای کریپتوکارنسی و با توجه به ماهیت غیرمتمرکز چنین دنیایی، انجام این معاملات به وسیله شبکه بلاکچین انجام شده مقررات آن نیز توسط کمیته‌های تخصصی تعیین و کنترل می‌شود. 

انواع قراردادهای سوآپ در مارکت ارز دیجیتال

قرارداد معاوضه در مارکت رمزارزی به چهار نوع تبادلی، چند طرفه، پیشرفته و دو طرفه تقسیم می‌شوند که توضیح تفصیلی هر یک از آن‌ها به شرح زیر است:

قرارداد معاوضه تبادلی (Plain Vanilla Swap)

قرارداد معاوضه تبادلی نوعی قرارداد سوآپ بوده که در آن، دو نهاد یا شخصیت حقیقی یا حقوقی مالی متعهد به تبادل دو جریان پرداخت مختلف با یکدیگر می‌گردند. در این نوع قرارداد معاوضه، یکی از طرفین مبلغی را با نرخ ثابت به طرف دیگر قرارداد پرداخت می‌نماید و در مقابل طرف دیگر پرداخت مبلغ با نرخی متغیر را به طرف اول بر عهده می‌گیرد. از این نوع قرارداد معاوضه و سوآپ عموما به منظور مدیریت ریسک نرخ استفاده می‌شود.
برای درک بهتر این نوع خاص از قرارداد معاوضه به این مثال توجه کنید: فرض کنید که شخصی به نام رضا مبلغ 100 هزار دلار را به نرخ ثابت 4 درصدی به شخصی به نام امین قرض داده و امین نیز در مقابل آن متعهد شده تا به نرخ متغیری همچون نرخ LIBOR به رضا 4.5 درصد از مبلغ 100 هزار دلار را بازپرداخت نماید. در این مثال رضا می‌تواند در برابر نرخ نوساناتی نظیر نرخ LIBOR از ارزش دارایی خود در آینده محافظت نماید و در طرف مقابل نیز مین به دلیل پرداخت نرخ کمتر نسبت به نرخ بازار، سود بیشتری دریافت کند. این یکی از قراردادهای سوآپی بوده که صرافی‌های دیجیتالی نیز از آن پشتیبانی می‌کنند و هدف از آن مقابله با نوسانات نرخ بهره بوده است.

قرارداد معاوضه دو طرفه (Bilateral Swap)

در این نوع قرارداد سوآپ، دو طرف قرارداد به طور کاملا مستقیم یک قرارداد معاوضه را امضا می‌کنند و ارزهای رمزپایه خود را معاوضه می‌نمایند. در این نوع از قرارداد، هر دو طرف امضا کننده قرارداد مسئولیت انجام تعهدات خود را برعهده می‌گیرند. عموما این قرارداد برای بازه زمانی کوتاهی مثل یک هفته الی یک ماه منعقد می‌شود و کاربرد اصلی آن نیز در انجام معاملات کوتاه مدت است. قرارداد معاوضه دو طرفه عموما دارای محدودیت‌های قابل توجهی در ارتباط با قابلیت اصلاح و تجدید نظر بوده و در انعقاد آن بایستی نهایت دقت را به خرج دهید.

قرارداد معاوضه پیشرفته (Exotic Swap)

قرارداد معاوضه پیشرفته همان طور که از نام آن پیداست، از روش‌های پیچیده‌تری در مدیریت ریسک، تعدیل نوسانات نرخ بهره و همچنین بازدهی سرمایه بهره می‌برد. در این نوع قرارداد سوآپ، کلیه پرداخت‌های تعیین شده به صورت متغیر و به استناد شاخص‌های متنوعی نظیر تعداد رمزارزها، ارزش دارایی، نرخ بهره و راندمان سرمایه انجام می‌گیرد. یکی از نمونه‌های عملی قرارداد سوآپ پیشرفته، قرارداد معاوضه پرداخت از مبادله‌گر برحسب تفاوت تعداد رمزارزهای با سقف حداکثر و حداقل برای تعداد معینی ارز دیجیتال است؛ مثلا چنانچه تعداد ارز دیجیتال مبادله شده در یک قرارداد سوآپ بیشتر از میزان حداکثر تعیین شده باشد، پرداختی برابر با تفاوت میان تعداد مبادله شده و میزان حداکثر تعیین شده برای مبادله‌گر به عنوان حق بیمه اخذ می‌گردد. به خاطر داشته باشید که عموما قراردادهای معاوضه پیشرفته همواره دارای ریسک بیشتری بوده و در عین حال از قابلیت ارائه تعدیل نرخ بهره، تحویل نقدی و بازدهی سرمایه بیشتری برخوردار هستند.

قرارداد معاوضه چند طرفه (Multilateral Swap)

در قرارداد سوآپ چند طرفه، به جای آن که چند شرکت صرفا با یک شرکت قرارداد معاوضه منعقد نمایند، با همدیگر قرارداد می‌بندند به طوری که هر شرکت قادر خواهد بود معاوضات مالی خود را با هر یک از شرکت‌های دیگر که این قرارداد چند طرفه را امضا نموده‌اند، انجام دهد. استفاده از این نوع خاص از قراردادهای سوآپ در دنیای کریپتوکارنسی زیاد بوده و علت چنین امری این است که در مارکت رمزارزی هیچ سازمان مرکزی که معاملات را تنظیم و کنترل نماید وجود نداشته و شرکت‌ها با انعقاد چنین قراردادی از این امکان برخوردار می‌شوند که بدون دخالت یک سازمان مرکزی، معاملات خود را به سرانجام برسانند. اصلی‌ترین مزیت انعقاد چنین قراردادی در سرعت و تضمین امنیت انجام معاملات بوده و این امکان را به طور تخصصی برای شرکت‌ها فراهم می‌آورد تا به طور حرفه‌ای‌تر معاملات خود با سایر شرکت‌های فعال در یک حوزه خاص را افزایش دهند.

تاثیر قراردادهای سوآپ در مارکت ارز دیجیتال

متناسب با آنچه بیان شد، می‌توان چنین گفت که معنی قرارداد معاوضه در مارکت ارز دیجیتال در یک کلام توافق طرفین قراردادی بر معاوضه ارزهای دیجیتالی در تاریخ‌های تعیین شده است. البته قرارداد معاوضه انعقاد یافته در مارکت کریپتوکارنسی نیز همچون سایر قراردادهای مالی رایج در چنین بازاری دارای ریسک‌های خاص خود بوده که اصلی‌ترین آن‌ها به ریسک قیمتی مربوط می‌شود و از عدم پایدارای رمزارزها و وجود نوسانات شدید قیمتی در آن‌ها نشات گرفته است؛ اما به طور کلی وجود قرارداد معاوضه در دنیای کریپتوکارنسی، پایداری نسبی خوبی را به چنین بازاری بخشیده است. به عنوان مثال قراردادهای سوآپ مبتنی بر تفاوت نرخ بهره میان دو کشور موجب افزایش پایداری در مارکت رمزارزی شده است. وجود چنین تضادی در نرخ بهره دو کشور موجب می‌شود تا در صورت تغییر نرخ، یک طرف قرارداد سود و طرف دیگری ضرر کند و به این شکل تعادل و پایداری در چنین بازاری حفظ شود.
البته کاربرد اصلی قرارداد معاوضه در مارکت کریپتوکارنسی استفاده از آن به عنوان یک ابزار کاربردی در زمینه مدیریت ریسک در کریپتو است. نوسان‌پذیر بودن ارزش و قیمت ارزهای دیجیتالی ریسک معاملاتی را برای سرمایه‌گذاران و تریدرها در پی دارد که این سرمایه‌گذاران با استفاده از چنین قراردادی می‌توانند ریسک‌های معاملاتی را به حداقل رسانده و از سرمایه خود در برابر نوسانات لحظه‌ای بازار محافظت نمایند. به بیان ساده‌تر، آن‌ها با استفاده از سوآپ می‌توانند ارزش رمزارز خود را ثابت نگه داشته و از آن در برابر تغییرات آتی نرخ محافظت نمایند. 

قرارداد معاوضه؛ راهی برای حفظ پایداری بازار مالی

ما در این مقاله از بلاگ کریپتوباز تلاش نمودیم تا به بررسی دقیق مفهوم قرارداد معاوضه در دنیای کریپتوکارنسی و تاثیرات آن بر چنین بازاری بپردازیم و همان طور که در مطالب فوق مشاهده کردید، قرارداد معاوضه را می‌توان یکی از مهم‌ترین ابزارهای موجود در بازار مشتقه به شمار آورد که طرفین قراردادی در آن متعهد می‌شوند تا براساس زمان تعیینی، دو دارایی یا سود و منافع حاصل از آن‌ها را با یکدیگر مورد معاوضه قرار دهند و در چنین قراردادهایی چندین پرداخت میان خریدار و فروشنده سوآپ انجام می‌گیرد. این نوع از قرارداد مالی در بازار ارز دیجیتال دارای انواع مختلفی همچون پیشرفته، دو طرفه، چند طرفه و غیره است که هر یک از آن‌ها به لحاظ شرایط قراردادی و پرداختی تفاوت‌های قابل توجهی با همدیگر دارند و در صورتی که قصد استفاده از چنین قالب قراردادی را دارید، توصیه ما به شما این است که با توجه به ریسک‌های موجود در این قرارداد این کار را انجام دهید تا ارزش سرمایه خود در برابر نوسانات نرخ بهره محافظت نمائید. آیا تاکنون تجربه استفاده از قرارداد معاوضه را داشته‌اید؟ در بخش نظرات تجربیات خود در این ارتباط را با ما در میان بگذارید.