مفهوم بازارساز خودکار (AMM)

اگر مطالعاتی در زمینه فعالیت در دنیای کریپتوکارنسی داشته باشید، حتما تاکنون چند باری با اصطلاحی به نام بازارساز خودکار مواجه شده‌اید. بازارساز خودکار در سال‌های اخیر به دلیل کاربردهای خاص خود به یکی از ابزارهای حیاتی در تامین نقدینگی سیستم‌های امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) تبدیل شده و در اصل امکان انجام معاملات خرید و فروش خودکار دارایی‌های دیجیتالی را برای کاربران مارکت رمزارزی فراهم می‌آورد.

تا قبل از ظهور مفهوم بازارساز خودکار (Automated Market Makers) کاربران مجبور به استفاده از بوک اوردرها برای انجام معاملات رمزارزی بودند؛ اما با ظهور ابزاری به نام بازارساز خودکار، روند کار کمی تغییر پیدا کرده و این AMMها هستند که در صرافی‌های غیرمتمرکز رمزارزی (DEX) وظیفه انجام فرآیندهای دخیل در خرید و فروش دارایی دیجیتالی را به دوش می‌کشند و در اصل ربات‌هایی هستند که برای انجام مبادلات نیازی به هیچ مجوزی نداشته و با استفاده از استخرهای نقدینگی به وظایف خود عمل می‌کنند.

احتمالا مطالعه چنین جملاتی کمی موجب سردرگمی‌تان شده باشد، بیایید در این مقاله از بلاگ کریپتوباز به طور دقیق‌تر با مفهوم بازارساز خودکار در دنیای کریپتوکارنسی آشنا شویم؛ پس تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

منظور از بازارساز خودکار در بازار ارز دیجیتال چیست؟

پس از ظهور صرافی‌های متمرکز، صرافی‌های غیرمتمرکز با هدف تامین حداکثری هدف حفاظت از حریم خصوصی کاربران که هدف غائی و نهایی دنیای کریپتو به شمار می‌رود، پا به عرصه وجود نهادند و امروزه جایگاه ویژه‌ای در میان تریدرها و سرمایه‌گذاران به دست آورده‌اند. نکته جالب توجهی که در ارتباط با صرافی‌های DEX وجود دارد، به این واقعیت مربوط می‌شود که این صرافی‌ها به دلیل نداشتن اجازه دسترسی به دارایی‌های دیجیتالی کاربران خود، مجبور هستند با کمک گرفتن از روش‌های دیگری معاملات را انجام دهند. صرافی‌های غیرمتمرکز برخلاف صرافی‌های متمرکز (Centralized Exchange) دارای دفتر سفارشات (Order Book) نیستند و به جای آن به سراغ مفهوم جدیدی به نام بازارساز خودکار که گاهی از آن با نماد اختصاری AMM نیز یاد می‌شود، رفته‌اند.

بازارساز خودکار در اصل یک ابزار مفید برای شبکه بلاکچینی اتریوم و پلتفرم‌های دیفای به شمار می‌رود و در عین آن که فعالیت کاملا غیرمتمرکزی دارد، از شیوه‌های رایج و مرسوم در ارتباط میان خریداران و فروشندگان رمزارزها پیروی نکرده و همواره در دسترس است. ویژگی عدم تمرکز موجود در بازارساز خودکار سبب شده تا آن تحت نظارت هیچ نهاد متمرکزی قرار نداشته باشد. در بازارساز خودکار از فرمول‌های ریاضی برای قیمت‌گذاری دارایی‌های دیجیتالی کمک گرفته می‌شود که این فرمول ممکن است در هر پروتکلی تغییر پیدا کند. به عنوان مثال در صرافی یونی سواپ (Uniswap) از فرمول [ X × Y = K] استفاده می‌شود که در آن X به مقدار یکی از توکن‌ها در استخر نقدینگی و Y به مقدار توکن دیگر اشاره دارد. نکته جالب توجه در این فرمول ثابت بودن مقدار K است و به این معناست که مجموع لیکوئیدتی استخر نقدینگی همواره باید رقم ثابتی باشد.

به عنوان مثال فرض کنید که یک استخر نقدینگی دارای 50 واحد اتر و 10 هزار واحد تتر است؛ حال اگر k را معادل کل تترهای موجود در استخر (10 هزار واحد) و x را معادل تعداد اتریوم‌ها (50 واحد) در نظر بگیریم، در این صورت y برابر با قیمت اتر خواهد بود و برای محاسبه آن باید مقدار k را به مقدار x تقسیم کنیم که جواب آن 200 خواهد بود. در این حالت اگر فردی نسبت به خرید اتریوم اقدام کند، میزان اتریوم‌های موجود نسبت به دلار کم شده و قیمت دلاری اتر (ETH) افزایش پیدا خواهد کرد. به بیان ساده، اگر دو واحد قیمت اتر بطور مثال قیمت 200 دلار خریداری شود، اترهای موجود در استخر به 48 واحد تغییر پیدا کرده و قیمت جدید آن 208 دلار خواهد شد. به طور کلی، بازارسازهای خودکار از فرمول‌های متعددی استفاده می‌کنند و شباهت آن‌ها در این نکته است که تعیین قیمت در آن‌ها به صورت الگوریتمی خواهد بود.

مروری بر صرافی غیرمتمرکز (Decentralized Exchange)

حال که صحبت از صرافی غیرمتمرکز به میان آمده برای دستیابی به درک بهتر از مفهوم بازارساز خودکار، ضرورت دارد نگاهی اجمالی به چیستی خود صرافی غیرمتمرکز نیز داشته باشیم. این نوع خاص از صرافی‌های رمزارزی همان طور که از نام آن‌ها پیداست تحت کنترل و نظارت هیچ شخص یا سازمان متمرکزی قرار ندارند و در اصل یک پروژه کدنویسی شده مبتنی بر فناوری بلاک‌چین هستند که میزان امنیت و کیفیت ارائه خدمات آن‌ها کاملا تیم توسعه‌دهنده و همچنین کدنویسی آن‌ها بستگی دارد. سرویس دهی چنین صرافی‌هایی به ثبت نام و احراز هویت از سوی کاربران گره نخورده است و کاربرانی با الزامی برای انتقال دارایی به کیف پول صرافی مواجه نمی‌شوند. وجود چنین ویژگی سبب شده تا هیچگونه خطر سایبری به لحاظ هک یا بلوکه شدن حساب، کاربران را تهدید ننماید. این صرافی‌ها ملزم به پیروی از قوانین هیچ کشوری نیستند و صرفا از شبکه بلاکچین به منظور کنترل پلتفرم خود استفاده می‌کنند.

جایگزینی بازارساز خودکار به جای اوردر بوک

همان طور که در مطالب فوق به طور گذار به آن اشاره شد، AMMها بهترین جایگزین برای دفتر سفارشات در صرافی‌های DEX هستند. پیش از راه‌اندازی بازارساز خودکار، در صرافی‌های متمرکز از پایگاه داده‌ای استفاده می‌شد که سفارشات در آن قرار گرفته و با کمک فناوری موتور تطبیق (OME) سفارشات مشابه به هم متصل می‌شدند. روش کار این موتورها به این صورت بود که اگر فردی قصد داشت 1 واحد اتر را در ازای پرداخت هزار دلار بخرد، برای چنین کاری مجبور بود در صرافی رمزارزی سفارش خود را به ثبت برساند. فروشندگان اتر نیز متقابلا دارایی‌های خود را با قیمت مورد نظر خود در دفتر سفارشات قرار می‌دهند؛ حالا نوبت به موتور تطبیق می‌رسد تا با مقایسه سفارش‌های خرید و فروش ثبت شده، درخواست‌های با شرایط برابر و یکسان را پیدا کرده و معامله را انجام دهد.

پس از ایجاد ابزار بازارساز خودکار، روند کار تغییر کرده و در صرافی‌های DEX با تامین نقدینگی با جفت‌های معاملاتی به انجام معاملات کمک می‌کنند. به بیان دیگر، بازارسازهای خودکار در اصل چندین قرارداد هوشمند (Smart Contract) هستند که بر روی فضای بلاکچینی مستقر شده و به تعیین قیمت ارزهای رمزپایه متناسب با میزان عرضه و تقاضای آن‌ها می‌پردازند.

تبدیل شدن به یک بازارساز خودکار (AMM)

با ورود بازارساز خودکار به مارکت ارز دیجیتال، روند انجام تراکنش‌ها به دلیل دخالت مستقیم قراردادهای هوشمند ساده‌تر شده است و به نظر می‌رسد که بسیاری از سرمایه‌گذاران دنیای کریپتوکارنسی با توجه به آینده درخشان AMMها برای کسب درآمد به سمت یک بازارساز خودکار شدن تمایل پیدا کرده‌اند؛ اما چگونه می‌توان به یک بازارساز خودکار تبدیل شد و از این طریق به کسب درآمد رسید؟

برای انجام چنین کاری لازم است در قدم اول وارد سایت پروتکل شده و سپس میان آن و کیف پول رمزارزی دیفای خود ارتباط برقرار کنید. در قدم بعدی ارز مورد نظر خود که قصد معامله آن را دارید را انتخاب کرده و سپس بر روی Swap کلیک کنید؛ حال باید وارد کیف پول رمزارزی و والت خود شده و تراکنش را تائید کنید. با تائید این تراکنش، توکنی دریافت خواهید کرد که نشان دهنده مالکیت شما در استخر تامین نقدینگی است.

البته ناگفته نماند که قبل از این مرحله باید باید به بخش «Liquidity Provider» رفته و مقدار ارز دیجیتالی که قصد دارید آن را وارد استخر کنید، تعیین نمایید. با دریافت توکن قادر خواهید بود آن را به توکن دیگر تبدیل کرده یا آن را در مارکت ارز دیجیتال مورد معامله قرار دهید.

ارتباط بازارساز خودکار با استخر نقدینگی

نکته‌ای که در ارتباط با AMMها حتما باید به آن توجه کنید، این است که در هر جفت معاملات در صرافی‌های DEX، بازارسازهای خودکار یک استخر نقدینگی (Liquidity Pool) ایجاد می‌کنند که هر یک از این استخرها دارای قراردادهای هوشمند بوده و کاربران DEX به منظور انجام معاملات باید کیف پول‌های خود را به این قراردادهای هوشمند متصل نمایند. کاربران در ازای واریز نمودن توکن مورد نظر خود به این استخر، قادر خواهند بود در ازای آن توکن‌های دگیری را مدنظرشان است را از این استخر دریافت کنند.

توجه داشته باشید که نرخ عرضه و تقاضا در استخرهای نقدینگی کاملا به نسبت توکن‌های موجود در داخل استخر بستگی داشته و بازارساز خودکار به واسطه نسبت توکن‌ها در زمان‌های مختلف است که می‌تواند قیمت یک ارز دیجیتالی را تشخیص دهد. ناگفته نماند که برای انجام معاملات در استخرهای نقدینگی نیازمند افرادی به نام تامین کننده‌های نقدینگی (Liquidity Provider) نیز هستیم که وظیفه تامین نقدینگی جفت ارزهای استخر را برعهده دارند. این افراد در قبال دارایی‌های خود که در اختیار استخر قرار می‌دهند، پاداش دریافت می‌کنند که منبع تامین این پاداش، قسمتی از کارمزدهای پرداختی معامله‌گران و تریدرهاست. روند کار استخرهای نقدینگی در صرافی‌های DEX به این صورت است که تامین کنندگان نقدینگی محدودیتی به لحاظ خروج از استخر ندارند و می‌توانند در هر زمانی که بخواهند دارایی‌های خود را از صرافی خارج کنند.

نحوه تامین نقدینگی در استخر بازارساز خودکار

اگر به فعالیت به عنوان تامین کنندگی نقدینگی در استخرهای نقدینگی برای دریافت پاداش علاقه پیدا کرده‌اید، باید بدانید که در صرافی‌های رمزارزی، استخرهای متعددی وجود دارد که از میان آن‌ها می‌توانید یک یا چند استخر را برای فعالیت به عنوان تامین کننده نقدینگی انتخاب کنید. به خاطر داشته باشید که مقدمه ضروری در نظر گرفته شده برای چنین کاری، اتصال کیف پول به قرارداد هوشمند استخر بوده و قرارداد هوشمند استخر باید بتواند به مقدار دارایی تعیین شده از سوی کاربران دسترسی پیدا کند. قراردادهای هوشمند استخر، این دارایی‌ها را در معاملاتی که تریدرها انجام می‌دهند، مورد استفاده قرار می‌دهد.

به بیان ساده‌تر، کاربران برای آن که بتوانند تزریق نقدینگی به استخرها را انجام دهند، مقدار معینی از دارایی‌ها را وارد کرده و به این شکل عنوان تامین کننده نقدینگی را دریافت می‌کنند. در طرف دیگر نیز استخر نقدینگی، توکن‌های LP را به اندازه میزان سرمایه‌گذاری شده به کیف پول این افراد منتقل می‌کند. کارمزدهای دریافت شده از بابت معاملات توکن‌ها وارد استخر شده و متناسب با میزان دارایی سرمایه‌گذاری شده از سوی تامین کنندگان نقدینگی، میان آن‌ها تقسیم می‌شود. این افراد در هر زمانی قادر هستند توکن‌های LP دریافتی را به استخر واریز کرده و اصل سرمایه و پاداش آن را پس بگیرند.

نحوه برخورد بازارساز خودکار با ضرر ناپایدار

گاهی به هنگامی که از بازارساز خودکار و استخرهای نقدینگی سخنی به میان می‌آید، عده‌ای با پیش کشیدن مسئله ضرر و زیان ناپایدار (Impermanent Loss) انتقاداتی را به این روش سرمایه‌گذاری در دنیای کریپتوکارنسی وارد می‌کنند. منظور از این ضرر، حالتی است که نسبت قیمت توکن‌ها پس قرار گرفتن آن‌ها در استخر تغییر پیدا کند و هرچه این تغییر بزرگتر باشد به تناسب آن، ضرر ناپایدار و غیردائمی نیز بزرگتر خواهد بود. چنانچه نسبت قیمت جفت ارز در محدوده نسبتا کوچکی باقی بماند؛ در این حالت می‌توان از ضرر ناپایدار نیز چشم پوشی کرد و به همین دلیل است که گفته می‌شود استفاده از بازارساز خودکار برای جفت ارزهایی با ارزش مشابه (همچون استیبل کوین‌ها یا توکن‌های رپد شده) مناسب است.

اگر این نسبت تغییر زیادی داشته باشد، ممکن است تامین کنندگان نقدینگی به جای افزودن سرمایه به استخر نقدینگی با هولد ارزهای دیجیتال خود سود بیشتری کسب کنند. ناگفته نماند که به نظر اتصاف صفت «ناپایدار» یا «غیردائمی» به چنین ضرری درست به نظر نمی‌رسد؛ چراکه احتمالا این برداشت را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند که اگر دارایی به قیمت اولیه برگردد، ضرر وی جبران خواهد شد. به خاطر داشته باشید که اگر به هنگامی که ارزش دارایی موجود شما در استخر بسیار کمتر از قیمت اولیه آن است، اقدام به برداشت دارایی‌های خود کنید، این ضرر تبدیل به یک ضرر دائمی خواهد شد.

بازارساز خودکار؛ قلب تپنده صرافی‌های DEX

همان طور که در مطالب فوق مطالعه نمودید، بازارساز خودکار یکی از مهم‌ترین دستاوردهای امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) به شمار می‌رود که امکان انجام معامله در صرافی‌های غیرمتمرکزی همچون UniSwap و Curve را به واسطه استفاده از قراردادهای هوشمند و استخرهای نقدینگی فراهم کرده است. البته ناگفته نماند که بازارساز خودکار در مقایسه با دفتر سفارشات صرافی‌های متمرکز دارای قدمت کمتری بوده و در مراحل ابتدائی خود قرار دارد و مطمئنا با گذشت زمان و رشد فناوری شاهد پتانسیل و کارآیی AMMها در رفع کاستی‌های بازارسازی سنتی و توسعه دیفای خواهیم بود. به نظر صاحب نظران دنیای کریپتوکارنسی، طراحی‌های آتی AMMها باید دارای لیکوئیدیتی بهتر، اصطکاک کمتر و کارمزد پایین‌تر باشد و احتمالا در معماری‌های آن شاهد نوآوری‌های جدیدتری خواهیم بود. حل با چنین توضیحاتی آیا به نظر شما استفاده از دفتر سفارشات برای تریدرها مقرون به صرفه است یا بازارساز خودکار؟