صرافی غیرمتمرکز چیست (DEX) و نحوه کار آن چگونه است؟

در دنیایی که یکی از ویژگی‌های اصلی آن تمرکز زدایی است، استفاده از صرافی‌های متمرکز کمی غیر منطقی به نظر می‌رسد. یکی از ویژگی‌های مهم دنیای ارز دیجیتال، غیرمتمرکز بودن آن است و اکثر کاربران به این دلیل به رمزارزها علاقه‌مند شده‌اند. در ابتدای راه، اکثر صرافی‌ها به صورت متمرکز فعالیت می‌کردند که با این ویژگی ارزهای دیجیتال مغایرت داشت و اکثر فعالان این حوزه به متمرکز بودن صرافی‌ها اعتراض داشتند. امروزه صرافی‌های زیادی به صورت غیرمتمرکز و همگام با دنیای ارزهای دیجیتال به وجود آمده‌اند و قدم تازه‌ای در گسترش دنیای ارزهای دیجیتال برداشته‌اند. در این مقاله از کریپتوباز قصد داریم تا صرافی غیرمتمرکز را مورد بررسی قرار داده و نحوه کار آن را توضیح دهیم.

صرافی ارز دیجیتال چیست؟

همه افرادی که در دنیای ارزهای دیجیتال فعالیت می‌کنند، با صرافی رمزارز آشنا هستند و اکثر کاربران از این پلتفرم‌ها برای معامله و کسب درآمد استفاده می‌کنند؛ اما صرافی ارز دیجیتال، دقیقا چه کاری انجام می‌دهد؟ صرافی ارز دیجیتال مشابه صرافی‌های بازار بورس است و کار مشابهی را انجام می‌دهد. در صرافی‌ها و پلتفرم‌های بورسی کاربران می‌توانند سهام‌ها را مشاهده و خریداری کنند و در صورت لزوم سهام‌های خود را به فروش برسانند. صرافی ارز دیجیتال نیز همین کار را برای ارزهای دیجیتال انجام می‌دهد. 
در صرافی ارز دیجیتال کاربران با ساخت یک حساب کاربری می‌توانند ارزهایی که بر پایه بلاک چین ساخته شده‌اند را مشاهده کنند و در صورت داشتن دانش مورد نیاز، نمودار ارزهای مختلف را تحلیل کرده و از این طریق معامله انجام دهند. معامله ارزهای دیجیتال مانند هر نوع دارایی دیگری می‌تواند سود زیادی برای کاربران داشته باشد. نحوه عملکرد و ارتباط خریدار و فروشنده، به نوع صرافی ارز دیجیتال بستگی دارد.

در حالت کلی، دو نوع صرافی ارز دیجیتال وجود دارد. نوع اول، متمرکز یا CEX بوده و نوع دوم DEX یا غیرمتمرکز است که در این مطلب قصد داریم بیشتر به صرافی‌های غیرمتمرکز بپردازیم.

صرافی متمرکز و مزایای آن

صرافی متمرکز یا CEX (Centralized Exchanges) به صرافی‌هایی گفته می‌شود که یک گروه خاص آن را اداره می‌کنند. این صرافی توسط گروه خاصی ساخته شده و مالک این صرافی همان گروه خاص است. در اصل، کنترل صرافی متمرکز به طور کامل دست گروه سازنده آن خواهد بود و افراد دیگر تنها می‌توانند از امکانات این صرافی‌ها استفاده کنند. اکثر صرافی‌های ارز دیجیتال دنیا به صورت متمرکز عمل می‌کنند و تعدادی از این پلتفرم‌ها جزو معتبرترین و بهترین صرافی‌های ارز دیجیتال دنیا هستند. از بین صرافی‌های متمرکز می‌توان به کوین بیس، بایننس، کراکن و جمینای اشاره کرد.

از اولین ویژگی‌های صرافی متمرکز می‌توان به تحت حضانت بودن کیف پول کاربران اشاره کرد؛ یعنی دارایی‌های شما در صرافی، به جای این که درون کیف پول شخصی شما ذخیره شود، در کیف پولی وابسته به صرافی متمرکز ذخیره خواهد شد. در این صورت، صرافی متمرکز از کلید خصوصی کیف پول محافظت می‌کند و این کلید را در اختیار کاربران قرار نمی‌دهد. در عوض کاربران نیز می‌توانند اکثر کارهایی که می‌توان با یک کیف پول انجام داد را با این کیف پول وابسته نیز انجام دهند.

توسعه و پیشرفت دنیای بلاک چین و ارزهای دیجیتال، باعث نشده تا این نوع از صرافی‌ها از بین بروند. یکی از دلایل مهم این امر، سهولت استفاده از چنین صرافی‌هایی است. اکثر کاربرانی که برای اولین بار قدم در دنیای ارزهای دیجیتال می‌گذارند، از چنین صرافی‌های متمرکزی برای خرید و فروش استفاده می‌کنند. به دلیل سهولت استفاده از چنین پلتفرم‌هایی، کاربران هنوز به استفاده از این پلتفرم‌ها تمایل دارند. از طرف دیگر، صرافی‌های متمرکز در ابتدای ثبت نام، به کاربران قابلیت‌های محدودی می‌دهد. تنها پس از تایید کاربر و دریافت برخی اطلاعات شخصی است که این صرافی‌ها امکان معامله و فعالیت کامل را به کاربرن می‌دهند. این عامل می‌تواند از پول شویی و کلاه برداری در دنیای ارز دیجیتال نیز جلوگیری کند.

صرافی غیرمتمرکز یا DEX چیست؟

دنیای غیرمتمرکز، به صرافی غیرمتمرکز نیاز دارد تا همه اجزا به طور کامل در کنار هم برای متمرکز زدایی حرکت کنند. بر خلاف صرافی متمرکز، چنین صرافی‌هایی توسط هیچ فرد، گروه یا سازمانی مدیریت و اداره نمی‌شوند. در این صورت هیچ فردی روی معاملات کاربران کنترل ندارد و هیچ تیمی به عنوان واسطه در معاملات ارز دیجیتال شریک نخواهد بود. البته مانند صرافی متمرکز، صرافی‌های غیرمتمرکز نیز توسط یک فرد یا تیم کدنویسی می‌شوند. امنیت حرف اول را در دنیای ارز دیجیتال می‌زند. کیفیت و امنیت صرافی‌های غیرمتمرکز به مهارت و نحوه کدنویسی مبتنی بر بلاک چین تیم توسعه دهنده بستگی دارد.

یک صرافی از سه بخش اصلی بخش مدیریت سرمایه، دفتر سفارشات و معامله ارزهای دیجیتال تشکیل می‌شود. برای این که یک صرافی غیرمتمرکز شود، باید هر سه بخش اصلی آن به صورت غیرمتمرکز عمل کند. در صرافی غیرمتمرکز، کاربران از کیف پول خود به جای کیف پول صرافی برای مدیریت سرمایه استفاده می‌کنند. از طرف دیگر، دفتر سفارشات توسط یک الگوریتم خاص مدیریت می‌شود. معاملات نیز به صورت همتا به همتا انجام می‌شوند و هیچ واسطه‌ای در معاملات کاربران شرکت ندارد.

در صرافی متمرکز نیاز بود تا کاربران ارز دیجیتال یا فیات را به حساب یا کیف پول صرافی انتقال دهند و سپس به خرید و فروش بپردازند، اما در صرافی ارز دیجیتال غیرمتمرکز کاربران از کیف پول خود برای معامله استفاده می‌کنند و هیچ واسط مشترکی بین خریدار و فروشنده قرار ندارد. صرافی متمرکز می‌تواند با کنترل حساب کاربران، برخی از حساب‌ها را بن یا بلوکه کند. به دلیل این که هیچ ناظری در صرافی غیرمتمرکز وجود ندارد، امکان بلوکه شدن حساب در این پلتفرم‌ها نیز به صفر می‌رسد. کاربران برای ثبت نام و استفاده از پلتفرم‌های غیرمتمرکز، به تایید حساب و احراز هویت نیاز ندارند و تنها با ثبت نام و وارد کردن برخی اطلاعات اولیه می‌توانند به فعالیت در دنیای ارزهای دیجیتال بپردازند.

قابل ذکر است که خود صرافی غیرمتمرکز نیز به دو نوع مختلف تقسیم می‌شود. اولین نوع این گونه صرافی‌ها، صرافی‌های دفتر سفارش (اوردر بوک) یا Order Book Dex نام دارد. این صرافی‌ها با استفاده از یک اوردر بوک غیر متمرکز فعالیت می‌کنند. این اوردر بوک غیرمتمرکز، رکن اساسی صرافی غیرمتمرکز است و از صرافی‌هایی که از این فناوری استفاده می‌کنند، می‌توان به لوپ رینگ و IDEX اشاره کرد. همه صرافی‌های غیرمتمرکز از نوع اوردر بوک از الگوریتم به جای سیستم متمرکز برای پیدا کردن و مسیردهی به معاملات کاربران و قراردادهای هوشمند استفاده می‌کنند. در حقیقت، Order Book Dex پلتفرمی است که هیچ فرد و سازمانی وظیفه خرید و فروش‌های انجام شده کاربران را بر عهده نمی‌گیرد و تمامی خرید و فروش‌ها توسط یک الگوریتم مدیریت می‌شود.

نوع دیگر صرافی غیرمتمرکز، بازارساز خودکار یا Automated Market Makers (به اختصار AMM) نام دارد. این نوع از مدیریت صرافی، نسبت به Order Book جدیدتر بوده و در سال 2018 عرضه شده است. اولین بار، صرافی یونی سواپ این مفهوم را به وجود آورده و از آن استفاده کرد. صرافی غیرمتمرکز AMM نوعی پروتکل در دنیای صرافی غیرمتمرکز است که از فرمول‌های ریاضی برای قیمت گذاری روی ارزهای دیجیتال استفاده می‌کند. همان‌ طور که در صرافی غیرمتمرکز نوع اولیه از دفتر سفارش برای قیمت گذاری استفاده می‌شود، در صرافی نوع بازارساز خودکار، از فرمول و الگوریتم ریاضی برای قیمت گذاری ارزهای دیجیتال استفاده می‌گردد. در حقیقت، در بازارسازهای خودکار، وظیفه اعلام قیمت ارزهای دیجیتال را یک ربات بر عهده دارد.

در صرافی نوع AMM کاربران برای خرید و فروش، با فرد دیگری مواجه نیستند. در اکثر صرافی‌های ارز دیجیتال، ارزی که به فروش می‌رسد، به یک فرد دیگر انتقال داده می‌شود. در صرافی‌های AMM کاربران با یک استخر نقدینگی، در حال خرید و فروش هستند. استخر نقدینگی به نقدینگی قفل شده در قراردادهای هوشمند گفته می‌شود. وظیفه تامین نقدینگی این استخر نیز به عهده کاربران است. بر خلاف دیگر بازارهای قدیمی که افراد ثروتمند وظیفه ایجاد نقدینگی را بر عهده می‌گرفتند، در صرافی‌های AMM همه کاربران می‌توانند با داشتن شرایط خاص، در ایجاد استخر نقدینگی شرکت کنند.

نحوه کار صرافی غیرمتمرکز

سازندگان و توسعه دهندگان، صرافی غیرمتمرکز را بر پایه بلاک چین کد نویسی می‌کنند. صرافی غیرمتمرکز نیز برای کنترل و انجام تراکنش‌ها از قراردادهای هوشمند استفاده می‌کند. این عامل باعث شده تا چنین صرافی‌هایی بتوانند به صورت غیرمتمرکز و بدون نیاز به بستری خاص، به فعالیت خود ادامه دهند. برای آشنایی با نحوه کار صرافی غیرمتمرکز بهتر است بدانید قرارداد هوشمند چیست و با آن نیز آشنا باشید. قرارداد هوشمند یک قرارداد در دنیای بلاک چین است که کد نویسی شده و به صورت خودکار اجرا می‌شود. اجرا شدن قرارداد هوشمند تنها زمانی انجام می‌شود که تمامی شرایط ذکر شده در این قرارداد رعایت شده باشد. به دلیل این که این نوع از قراردادها به صورت هوشمند و خودکار عمل می‌کنند، نمی‌توان چنین قراردادهایی را بازگشت داد یا متوقف کرد.

حال فرایند معامله در دنیای صرافی غیرمتمرکز چگونه انجام می‌شود؟ در یک طرف، کاربر پس از اتصال کیف پول خود به صرافی، سفارشی را مبنی بر خرید یا فروش ارز دیجیتال ثبت می‌کند. اگر صرافی از نوع AMM باشد، کاربر با استخر نقدینگی طرف خواهد بود. در صورتی که صرافی غیرمتمرکز از نوع دفتر سفارش باشد، دو طرف معامله کاربران واقعی هستند. اگر کاربر دیگری سفارشی منطبق بر سفارش کاربر ذکر شده را ثبت کند، قرارداد هوشمند فعال شده و معامله انجام خواهد شد.

مزایای صرافی‌های غیرمتمرکز

صرافی‌های غیرمتمرکز نیز در جهت متمرکز زدایی به وجود آمده‌اند تا محیط مناسبی برای فعالان دنیای ارزهای دیجیتال ایجاد کنند. صرافی‌های غیرمتمرکز دارای مزایای مختلفی هستند که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

کنترل سرمایه در اختیار شماست!

همان‌ طور که گفتیم، در صرافی متمرکز کاربران از کیف پول صرافی ارز دیجیتال برای انجام معاملات استفاده می‌کنند. در چنین صرافی‌هایی کاربران از کلید خصوصی کیف پول اطلاع ندارند و تمامی معاملات توسط واسطی انجام می‌شود که صرافی ارز دیجیتال است. در صرافی غیر متمرکز، کاربران از کیف پول خود برای انجام معاملات استفاده می‌کنند و تنها دو کیف پول در معامله حضور دارد. بدین ترتیب امکان هک شدن حساب و از دست دادن سرمایه و دارایی نیز کاهش می‌یابد؛ در صورتی که از دست رفتن سرمایه در صرافی‌های متمرکز همیشه یک احتمال قوی برای کاربران است.

عدم وجود محدودیت در صرافی غیرمتمرکز

صرافی‌های متمرکز برای منافع خود یا برخی دلایل دیگر، اجازه معامله برخی توکن‌ها و کوین‌ها را به کاربران نمی‌دهند. در چنین صرافی‌هایی کاربران تنها قادرند از طریق برخی توکن‌ها و کوین‌های لیست شده در صرافی به معامله بپردازند. این محدودیت در صرافی‌های غیرمتمرکز وجود ندارد و کاربران می‌توانند به دلخواه خود در معامله توکن‌ها و کوین‌های مختلف شرکت کنند.

حفظ حریم شخصی کاربران

تقریبا تمامی صرافی‌های ارز دیجیتال متمرکز، برای این که به کاربران اجازه ورود به بازارهای معاملاتی را بدهند، نیاز به تایید حساب کاربری دارند. تایید حساب کاربری در صرافی‌ها، از طریق ارسال مدارک شخصی و قانونی انجام می‌شود. به دلیل این که هیچ نهادی روی صرافی غیرمتمرکز نظارت ندارد، تایید هویت نیز در این صرافی‌ها انجام نمی‌شود؛ بدین ترتیب اطلاعات شخصی و قانونی شما حفظ می‌شود. از طرف دیگر، اطلاعات و تراکنش‌های انجام شده در چنین صرافی‌هایی ذخیره می‌گردد. امکان نشر اطلاعات و هک شدن یکی از معایب صرافی‌های متمرکز مسحوب می‌شود که در صرافی غیرمتمرکز این عامل از بین رفته است.

حاکمیت توزیع شده بین کاربران

همان عاملی که در پلتفرم‌های متاورسی وجود دارد، در صرافی ارز دیجیتال نیز خود را نشان می‌دهد. در چنین پلتفرم‌هایی کاربران می‌توانند مدیریت و کنترل صرافی را بر عهده بگیرند. این امر در صرافی‌های AMM بیشتر از دیگر صرافی‌ها وجود دارد. کاربران می‌توانند با خرید توکن‌های حکومتی در استخر نقدینگی و کنترل صرافی نقش داشته باشند. بدین صورت کاربران در آینده آن صرافی شرکت دارند و می‌توانند برای آن صرافی تصمیم بگیرند.

امنیت بالا؛ نیاز اساسی صرافی‌ها

یکی از ویژگی‌های مهمی که کاربران از صرافی‌های ارز دیجیتال انتظار دارند، امنیت بالاست. به دلیل این که هیچ نهاد و سازمانی روی اطلاعات شخصی و تراکنش‌های کاربران نظارت ندارد، هیچ فردی نمی‌تواند چنین اطلاعاتی را به دست آورد. این عامل می‌تواند امنیت یک صرافی را تا حد زیادی افزایش دهد. تا به حال بارها شاهد هک شدن صرافی‌های بزرگ و معتبر دنیا بوده‌ایم که منجر به از دست دادن سرمایه و اطلاعات شخصی کاربران شده است. با پخش شدن اطلاعات روی کامپیوتر کاربران شبکه، دست پیدا کردن به چنین اطلاعاتی برای هکرها بسیار سخت خواهد بود. 

متن باز بودن کد صرافی‌ها

متن باز بودن به این اشاره دارد که همه کاربران می‌توانند کدها و نحوه عملکرد صرافی را مشاهده کنند. بدین وسیله همه می‌توانند با نحوه کارکرد صرافی‌ها آشنا شده و ایرادات آن را شناسایی کنند؛ به همین دلیل ارتقا و توسعه صرافی‌های غیرمتمرکز نیز تسهیل می‌یابد. متن باز بودن، ویژگی شفافیت را به یک صرافی می‌بخشد و کاربران به راحتی می‌توانند به آن صرافی اعتماد کنند. صرافی‌هایی که به صورت شفاف و متن باز عمل نمی‌کنند، همیشه مورد نقد کاربران قرار می‌گیرند.

معایب صرافی‌های غیرمتمرکز

نباید به اشتباه تصور کنید که صرافی‌های غیرمتمرکز بدون ایراد هستند. با توجه به نوین بودن این نوع از صرافی‌ها، چنین پلتفرم‌هایی نیز دارای ایرادات اساسی و مشکل آفرین هستند. چنین ایراداتی بعضا باعث شده تا کاربران به صرافی‌های متمرکز معتبر روی آورند.

رابط کاربری سخت و پیچیده

اکثر صرافی‌های غیرمتمرکز برخلاف صرافی‌های متمرکز دارای رابط کاربری پیچیده‌ای هستند. همین عامل باعث شده تا انتخاب اول کاربران تازه وارد، صرافی‌های متمرکز باشد. کسانی که قبلا تجربه کار با صرافی را نداشته باشند، نمی‌توانند از صرافی غیرمتمرکز استفاده کنند.

عدم پشتیبانی از ارزهای فیات

اولین قدم برای ورود به دنیای ارز دیجیتال چیست؟ اولین قدم تبدیل دارایی و ارز فیات به یک ارز دیجیتال است. هرچند می‌توانید با فعالیت در برخی برنامه‌ها و بازی‌ها نیز بدون انجام پرداخت خاصی ارز دیجیتال به دست آورید، اما خرید ارز دیجیتال به صورت مستقیم راه سریع‌تری برای پیوستن به دنیای ارز دیجیتال است. صرافی‌های غیرمتمرکز از هیچ پول فیاتی پشتیبانی نمی‌کنند. به دلیل این که تمامی این صرافی‌ها به بلاک چین وابسته است و هیچ سازمانی روی آنها مدیریت ندارد، کاربران نمی‌توانند ارزهای فیات خود را به ارز دیجیتال تبدیل کنند. برای معامله در چنین صرافی‌هایی باید از قبل ارز دیجیتال خریداری کرده باشید.

نقدینگی و تعداد کاربران کم

به این فکر کنید که هیچ سازمانی مدیریت چنین صرافی‌هایی را بر عهده ندارد و نمی‌تواند از آن سود کسب کند. در این حالت هیچ فردی وظیفه تبلیغ و جذب کاربر را بر عهده نمی‌گیرد. با این که صرافی‌های غیرمتمرکز یکی از بهترین پلتفرم‌ها برای معامله هستنند، اما همچنان کاربران کمی دارند. تعداد کاربران کم باعث شده تا نقدینگی در صرافی‌های غیرمتمرکز نیز کم باشد. در این شرایط برای انجام تراکنش باید زمان نسبتا زیادی صرف کنید.

کارمزد تراکنش‌ها در صرافی غیرمتمرکز

معاملاتی که در صرافی متمرکز انجام می‌شود، توسط همان صرافی مدیریت می‌شود و انتقال دارایی‌ها به عهده صرافی است. در این شرایط، کارمزد کمتر مزیت رقابتی صرافی خواهد بود. در صرافی غیرمتمرکز، این عامل بر علیه کاربران است. به دلیل این که تراکنش‌ها توسط قراردادهای هوشمند موجود رو بلاک چین انجام می‌گیرد، تمامی معاملات شامل یک کارمزد و گس فی خواهند بود. در اکثر مواقع، کارمزد انجام تراکنش زیاد است و به همین دلیل کاربران تمایلی به استفاده از چنین پلتفرم‌هایی ندارند. 
البته این کارمزد به نوع شبکه نیز بستگی دارد. اگر از بلاک چین‌هایی مانند اتریوم برای ساخت صرافی غیرمتمرکز استفاده شود، هزینه انجام تراکنش بسیار زیاد خواهد بود. این مبلغ می‌تواند تا 100 دلار نیز افزایش یابد. برای حل این مشکل می‌توان از بلاک چین‌های دیگر و جایگزین استفاده کرد.