قرارداد فوروارد (Forward Contract) چیست؟

در دنیای نامحدود مالی، انواع و اقسام قراردادها وجود دارد که هرکدام از آن‌ها برای برطرف کردن یک یا چند نیاز خاص به وجود آمده‌اند. یکی از این قراردادها، قرارداد فوروارد یا Forward Contract است.

قرارداد فوروارد یک نوع قرارداد از نوع مشتقه است و در آن دو طرف توافق می‌کنند که یک دارایی را در یک تاریخ مشخص در آینده با یک قیمت معین بخرند یا بفروشند. قرارداد فوروارد را می‌توان برای حفاظت از خطر تغییر قیمت دارایی یا برای پیش‌بینی حسابرسی قیمت در آینده استفاده کرد. قرارداد فوروارد به صورت اختصاصی بین دو طرف تنظیم می‌شود و در فارکس نیز معامله نمی‌شود. قرارداد فوروارد در زمان تاریخ انقضا به صورت نقدی یا تحویل فیزیکی دارایی تسویه شود.

تعریف بالا اصلی‌ترین تعریف برای قرارداد فوروارد است و در این مقاله که به صورت اختصاصی توسط وبلاگ کریپتوباز تهیه شده، قرارداد فوروارد (Forward Contract) را به صورت دقیق اما به زبان ساده از زوایای مختلف مورد بررسی قرار خواهیم داد؛ پس اگر به دنبال یادگیری مفاهیم اولیه مالی هستید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

قرارداد مشتقه چیست؟

قرارداد مشتقه یک نوع قرارداد مالی است که ارزش آن از ارزش یک یا چند دارایی اساسی یا پایه، نرخ مرجع، شاخص ارزش دارایی یا رویدادهای مرتبط با اعتبار مشتق می‌شود.

اصطلاح انگلیسی دارایی پایه، underlying asset نامیده می‌شود. این اصطلاح در بازارهای مالی به دارایی اشاره می‌کند که ارزش قرارداد مشتقه از آن مشتق می‌شود؛ مثلاً در یک قرارداد فوروارد برای خرید یک سهم، دارایی پایه سهم یا برای خرید یک ارز، دارایی پایه ارز یا برای خرید یک کالا، دارایی پایه، کالاست. دارایی پایه می‌تواند هر چیزی با قیمت مشخص در بازار باشد.
در قرارداد مشتقه دو طرف توافق می‌کنند که در آینده با شرایط مشخصی مبادله‌ای را انجام دهند. قرارداد مشتقه می‌تواند برای محافظت از خطر نوسان قیمت دارایی پایه یا برای پیش‌بینی قیمت در آینده مورد استفاده قرار گیرد. قرارداد مشتقه می‌تواند در بورس یا خارج از بورس معامله شود. انواع رایج قراردادهای مشتقه عبارتند از قراردادهای آتی، گزینه‌ها، سواپ‌ها و قراردادهای فوروارد. مورد آخر که موضوع این مقاله است، در ادامه به صورت کامل توضیح داده خواهد شد.

تعریف قرارداد فوروارد

قراردادهای فوروارد یک نوع قرارداد از نوع مشتقه هستند و در آن دو طرف متعهد می‌شوند که در تاریخ آینده و مشخص، یک دارایی پایه را با یک قیمت معین به یکدیگر بفروشند یا بخرند . این قراردادها به طور مستقیم و بدون واسطه بین طرفین منعقد می‌شوند و می‌توانند بر اساس نیازها و سلیقه‌های طرفین سفارش سازی شوند. این قراردادها معمولا در بازارهای غیرمنظم یا OTC (Over The Counter)  انجام می‌شوند و نیاز به نظارت و تنظیمات قانونی کمتری دارند.

قراردادهای فوروارد می‌توانند برای اهداف مختلفی مانند حفاظت از خطر نوسان قیمت دارایی‌ها (هدجینگ) یا سودآوری از تغییرات بازار (اسپکولاسیون) استفاده شوند؛ برای مثال، یک تولیدکننده گندم می‌تواند با یک خریدار گندم یک قرارداد فوروارد منعقد کند و در آن تعیین شود که در یک تاریخ مشخص در آینده، تولیدکننده گندم یک مقدار مشخص گندم را با یک قیمت مشخص به خریدار بفروشد . این کار باعث می‌شود که تولیدکننده گندم از خطر کاهش قیمت گندم در آینده محافظت شود و خریدار نیز از خطر افزایش قیمت گندم در آینده جلوگیری کند. به عبارت دیگر، قرارداد فوروارد به طرفین امکان می‌دهد که قیمت دارایی را در زمان حال تثبیت کرده و در زمان آینده از مزایای آن بهره‌مند شوند .

قراردادهای فوروارد برای انواع مختلفی از دارایی‌های پایه مانند کالاها، ارزها، سهام، اوراق بهادار، نرخ بهره و حتی شاخص‌های بازار منعقد می‌شوند . قیمت فوروارد یک دارایی پایه بر اساس قیمت فعلی ارزهای دیجیتال یا دارایی، نرخ بهره بدون ریسک، هزینه نگهداری دارایی و تقاضا و عرضه بازار محاسبه می‌شود . برای مثال، قیمت فوروارد یک ارز بر اساس نرخ ارز فعلی، نرخ بهره بدون ریسک دو کشور و تفاوت نرخ تورم دو کشور تعیین می‌شود.

تفاوت قرارداد فوروارد با آتی

قراردادهای آتی مانند قراردادهای فوروارد، یک نوع قرارداد از نوع مشتقه هستند و در آن دو طرف متعهد می‌شوند که در یک تاریخ آینده مشخص، یک دارایی پایه را با یک قیمت معین مورد معامله قرار دهند؛ اما این قراردادها در برخی جنبه‌ها با قراردادهای فوروارد متفاوت هستند. برخی از این تفاوت‌ها عبارتند از:

•    استاندارد بودن: قراردادهای آتی به طور استاندارد و با مشخصات یکسان برای هر نوع دارایی، مقدار، قیمت و تاریخ توسط یک بازار مرکزی یا بورس منعقد می‌شوند. این امر باعث می‌شود که قراردادهای آتی قابل معامله باشند و طرفین قبل از تاریخ سررسید از قرارداد خارج شوند یا آن را به طرف دیگری منتقل کنند؛ اما قراردادهای فوروارد به طور غیراستاندارد و بر اساس نیازها و سلیقه‌های طرفین منعقد می‌شوند و معمولا قابل معامله نیستند .
•    نظارت و تنظیمات: قراردادهای آتی به دلیل انجام شدن در یک بازار مرکزی یا بورس، تحت نظارت و تنظیمات قانونی بیشتری قرار می‌گیرند. این مورد باعث می‌شود خطر اعتباری یا خطر نقض قرارداد توسط یکی از طرفین کاهش یابد و ضمانت‌هایی برای جبران ضرر وارد شده وجود داشته باشد؛ اما قراردادهای فوروارد به دلیل انجام شدن در یک بازار غیرمنظم یا OTC، تحت نظارت و تنظیمات قانونی کمتری قرار می‌گیرند و خطر اعتباری بالاتری دارند .
•    هزینه‌ها: قراردادهای آتی به دلیل انجام شدن در یک بازار مرکزی یا بورس، هزینه‌های مربوط به واسطه‌گری، کارمزد، حسابرسی و نگهداری حساب دارند. این هزینه‌ها ممکن است باعث کاهش سود یا افزایش ضرر طرفین شوند؛ اما قراردادهای فوروارد معمولا هیچ هزینه اولیه‌ای ندارند و همچنین هزینه‌های مربوط به نظارت و تنظیمات قانونی کمتری دارند.

موارد استفاده قراردادهای فوروارد

قراردادهای فوروارد برای دو هدف اصلی مدیریت ریسک و افزایش سودآوری استفاده می‌شوند.

مدیریت ریسک

قراردادهای فوروارد برای مدیریت ریسک نوسانات قیمت دارایی‌ها استفاده شوند؛ به عنوان مثال، یک شرکت تولیدکننده طلا می‌تواند قرارداد فوروارد طلا را برای محافظت از خود در برابر افزایش قیمت طلا خریداری کند.

افزایش سودآوری

همچنین قراردادهای فوروارد برای افزایش سودآوری سرمایه‌گذاران نیز استفاده می‌شوند؛ به عنوان مثال، یک سرمایه‌گذار، قرارداد فوروارد خرید سهام یک شرکت را به منظور کسب سود در صورت افزایش قیمت سهام، خریداری می‌کند.

ریسک های قراردادهای فوروارد

قراردادهای فوروارد با وجود اینکه ابزارهای مالی نسبتاً ساده‌ای هستند، اما عاری از ریسک نیز نیستند. از جمله ریسک‌های قراردادهای فوروارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•    خطر اعتباری: ممکن است یکی از طرفین قرارداد به تعهدات خود عمل نکند و قرارداد را نقض کند. در این صورت، طرف دیگر ممکن است ضرر بزرگی را متحمل شده و هیچ ضمانتی برای جبران آن نداشته باشد. این خطر در قراردادهای فوروارد بالاتر است؛ چون این قراردادها به طور مستقیم و بدون واسطه بین طرفین منعقد می‌شوند و تحت نظارت و تنظیمات قانونی کمتری قرار دارد.
•    کمبود نقدینگی: یکی از خطرات ممکن نیز این است که طرفین نتوانند قبل از تاریخ سررسید از قرارداد خارج شوند یا آن را به طرف دیگری منتقل کنند. در این صورت، طرفین ممکن است از فرصت‌های بازار محروم شده یا نتوانند به سرعت به نقدینگی دسترسی پیدا کنند. درهرحال این خطر در مورد قراردادهای فوروارد وجود دارد؛ چون این قراردادها به طور غیراستاندارد و بر اساس نیازها و سلیقه‌های طرفین طراحی شده‌اند و معمولا قابل معامله نیستند .
•    خطر بازار: وقتی که قیمت دارایی پایه در بازار تغییر می‌کند، باعث می‌شود قیمت فوروارد از قیمت بازار فاصله بگیرد. در این صورت، طرفین ممکن است از امکان بهره بردن از سود محتمل یا جلوگیری از ضرر محتمل محروم شوند. این خطر به دلیل اینکه قراردادهای فوروارد برای تثبیت قیمت در آینده تنظیم شده‌اند، وجود دارد و اگر قیمت بازار تغییر کند همچنان قیمت قرارداد فوروراد ثابت و همان نرخ قبلی تعیین شده و به همین دلیل یکی از طرف‌های معامله ممکن است ضرر بزرگ و یکی دیگر سود بزرگ را کسب کند.

در ادامه سه ریسک دیگر را نیز ذکر کرده‌ایم که درک آن نیاز به دانش بالای مالی دارد؛ لذا در صورتی که آن‌ها را متوجه نشدید می‌توانید از آن‌ها عبور کنید.

خطر تغییر نرخ بهره: وقتی که نرخ بهره بدون ریسک (نرخ بهره خالص) تغییر می‌کند، بر قراردادهای فوروارد تاثیر خواهد داشت. دلیل این امر این است که قراردادهای فوروارد معمولاً بر اساس نرخ بهره مشخصی تعیین می‌شوند؛ بنابراین در صورتی که نرخ بهره بدون ریسک تغییر کند، ارزش قرارداد فوروارد نیز ممکن است تغییر کند. اگر نرخ بهره بدون ریسک افزایش یابد، ارزش قرارداد معمولاً کاهش می‌یابد و برعکس. این تغییرات بر سود یا زیان نهایی معامله تاثیر دارد.

تغییر نرخ بهره منجر به ریسک‌هایی می‌شود که با عنوان "ریسک بهره" معروف شده است. این ریسک ناشی از عدم اطمینان در مورد نرخ بهره در آینده است و بر ارزش نهایی قرارداد تأثیر می‌گذارد.

نهادها برای مدیریت این ریسک، ممکن است از ابزارهای مالی مشتقه یا استراتژی‌های مختلف برای تعیین نرخ بهره در آینده استفاده کنند. همچنین، توافقات دقیق در قراردادهای فوروارد ممکن است شرایط خاصی را برای مدیریت تغییرات نرخ بهره در نظر بگیرند.
خطر تغییر نرخ تورم: تغییرات در نرخ تورم می‌تواند تأثیر زیادی بر قراردادهای فوروارد داشته باشد. این تأثیرات به میزانی که قراردادهای فوروارد به تورم متصل هستند، بستگی دارد. تغییر نرخ تورم باعث تغییرات مثبت یا منفی در ارزش پول و ارزش دارایی‌ها، قیمت کالا و خدمات و غیره می‌شود که هرکدام به نحوی ممکن است قرارداد فوروارد را متوجه ریسک کند.
برخی از شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران از ابزارهای مشتقه مانند قرارداد سواپ تورم یا قراردادهای فوروارد تورم برای مدیریت ریسک تورم استفاده می‌کنند. این ابزارها اجازه می‌دهند در مقابل تغییرات تورم، یک ایمنی نسبتا بالایی ایجاد شود. در کل تاثیرات دقیق این ریسک، بر اساس نوع دارایی یا محصول مورد نظر در قراردادهای فوروارد و نحوه طراحی قرارداد متغیر است. همچنین، توجه به شرایط ویژه هر معامله و تحلیل دقیق آن برای مدیریت ریسک تورم نیز از ضروریات اساسی است.

خطر تغییر نرخ ارز: تغییر نرخ ارز نیز می‌تواند تأثیر گسترده‌ای بر قراردادهای فوروارد داشته باشد. این تغییرات ممکن است ناشی از تغییر ارزش قرارداد، تاثیر بر هزینه‌ها و درآمدها و ایجاد نوسان در بازارها باشد. به صورتی که تغییرات در نرخ ارز می‌تواند مستقیماً بر ارزش قراردادهای فوروارد تأثیر بگذارد. اگر نرخ ارز افزایش یابد، ارزش قرارداد معمولاً افزایش می‌یابد و برعکس و این تغییر ممکن است بر زیان یا سود نهایی معامله تاثیر داشته باشد.

همچنین تغییرات در نرخ ارز ممکن است ریسک‌های ناشی از نوسانات بازار ارز ایجاد کند. این ریسک به عنوان "ریسک ارزی" نیز شناخته می‌شود و بر ارزش نهایی معامله تأثیرگذار است.

باید به این نکته توجه شود که تغییرات در نرخ ارز می‌تواند تأثیر زیادی بر هزینه‌ها و درآمدهای مرتبط با قراردادهای فوروارد داشته باشد، به خصوص اگر محتوای معامله وابسته به ارز باشد.

توجه به نکات بالا به ماهیت دقیق قرارداد، نوع دارایی یا ارز معامله و هدف اصلی مشارکت کنندگان در معامله بستگی دارد. همچنین، مدیریت ریسک ارزی می‌تواند با استفاده از ابزارهای مالی مشتقه و استراتژی‌های متنوع انجام شود تا تأثیرات منفی نوسانات بازار ارز کاهش یابد؛ بنابراین، قبل از سرمایه‌گذاری در قراردادهای فوروارد، لازم است که ریسک‌های این ابزارها را به خوبی درک کنید.

مزایا و معایب قرارداد فوروارد

همانند تمام قراردادها و ابزارهای مالی، قراردادهای فوروارد هم دارای معایب و مزایا هستند که در این قسمت به برخی از مهمترین آن‌ها می‌پردازیم

مزایای قراردادهای فوروارد

•    انعطاف‌پذیری: قراردادهای فوروارد می‌توانند بر اساس نیازها و سلیقه‌های طرفین طراحی شوند و شامل هر نوع دارایی، مقدار، قیمت و تاریخی باشند و این باعث می‌شود که قراردادهای فوروارد به طرفین امکان سفارشی‌سازی قرارداد را بدهند و به نیازهای خاص آن‌ها پاسخ دهند .
•    حفاظت از خطر: قراردادهای فوروارد به طرفین کمک می‌کنند تا از خطر نوسان قیمت دارایی‌های پایه در آینده جلوگیری کنند و درآمد ثابتی را برای خود تضمین کنند. این باعث می‌شود که قراردادهای فوروارد به طرفین امکان هدجینگ یا حفاظت از خطر را بدهند و از تاثیرات منفی تغییرات بازار بر روی سود و ضرر آن‌ها بکاهد.
•    هزینه کم: قراردادهای فوروارد معمولا هیچ هزینه اولیه‌ای ندارند و همچنین هزینه‌های مربوط به نظارت و تنظیمات قانونی کمتری دارند. همین امر باعث می‌شود که قراردادهای فوروارد به طرفین هزینه‌های کمتری را برای انجام معاملات تحمیل کنند.

معیاب قراردادهای فوروارد

معایب قراردادهای فوروارد عموما ناشی از ریسک‌هایی هست که به علت ساده بودن نحوه انعقاد این قراردادها به ‌وجود می‌آید؛ چون این قراردادها به طور مستقیم و بدون واسطه بین طرفین منعقد می‌شوند و تحت نظارت و تنظیمات قانونی کمتری قرار می‌گیرند. این ریسک‌ها در قسمت‌های قبلی مقاله به صورت مفصل آورده شده و در اینجا نیز به صورت خلاصه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود.

•    خطر اعتباری: این خطر وجود دارد که یکی از طرفین قرارداد به تعهدات خود عمل نکند و قرارداد را نقض کند. در این صورت، طرف دیگر ممکن است ضرر بزرگی را متحمل شود و هیچ ضمانتی برای جبران آن نداشته باشد.
•    کمبود نقدینگی: این احتمال نیز وجود دارد که طرفین نتوانند قبل از تاریخ سررسید از قرارداد خارج شوند یا آن را به طرف دیگری منتقل کنند. در این صورت، طرفین ممکن است از فرصت‌های بازار محروم شوند یا نتوانند به سرعت به نقدینگی دسترسی پیدا کنند.
•    خطر بازار: وقتی که قیمت دارایی پایه در بازار تغییر می‌کند باعث خواهد شد که قیمت فوروارد از قیمت بازار فاصله بگیرد. در این صورت، طرفین ممکن است امکان استفاده سود محتمل یا از جلوگیری از ضرر محتمل را نداشته باشند.

قرارداد آتی بهتر است یا قرارداد فوروارد؟ بررسی تفاوت های قرارداد فوروارد و آتی

قراردادهای فوروارد (Forward Contracts) و قراردادهای آتی (Futures Contracts) هرکدام ویژگی‌ها و مزایای خود را دارند و به نیازها و هدف‌های خاص معامله‌گران بستگی دارد که کدام یک برای آنها بهتر است. از مقایسه تفاوت‌ها و مزایای هرکدام می‌توان به انتخاب درست‌تری دست زد.

قراردادهای فوروارد به طور عمومی در بازارهای خاص و معین معامله می‌شوند. این ممکن است به محدودیت در دسترسی به این بازارها و نیز امکان انجام معاملات توسط برخی افراد خاص منتهی شود. همچنین قراردادهای فوروارد به معامله‌گران انعطاف‌پذیری بیشتری در مورد شرایط معامله فراهم می‌کنند. معامله‌گران می‌توانند شروط مختلفی را در قراردادهای فوروارد تعیین کنند و در آخر هزینه معامله در قراردادهای فوروارد ممکن است کمتر از قراردادهای آتی بوده به معامله‌گران در مواجهه با هزینه‌های کمتر کمک کند.

از طرف دیگر قراردادهای أتی لیکوئیدیته بالاتر، شفافیت بیشتر و نقدشوندگی بالایی دارند که به ترتیب باعث می‌شود معامله‌گران بتوانند از طریق خرید و فروش در بازار آتی به راحتی معامله کرده و سود خود را به سرعت به پول نقد تبدیل کنند.

شفافیت بیشتر در بازار آتی به ایجاد قراردادهای مشخص کمک کرده و باعث می‌شود که شفافیت بیشتری در معاملات وجود داشته باشد و معامله‌گران بتوانند به راحتی شروط معامله را درک کنند.

یکی دیگر از ویژگی‌های بارز قراردادهای آتی، قابلیت نقدشوندگی سریع آنهاست. معامله‌گران می‌توانند به سرعت موقعیت خود را لغو کرده و سرمایه‌گذاری خود را در بازارهای دیگر جابجا کنند.

به طور کلی، اگر انعطاف‌پذیری و شروط دقیق معامله برای شما اهمیت دارد، قراردادهای فوروارد مناسب‌تر هستند؛ اما اگر لیکوئیدیته و نقدشوندگی مهم‌تر باشند و شما به دنبال یک بازار استاندارد باشید، قراردادهای آتی ممکن است گزینه بهتری برای انتخاب باشد. البته ذکر این نکته ضروری است که معامله‌گران معمولاً از ترکیب مختلفی از هر دو نوع قرارداد برای بهینه‌سازی استراتژی‌های خود استفاده می‌کنند.

دراین مقاله که توسط وبلاگ کریپتوباز تهیه شده، قراردادهای فوروارد را به صورت کامل و به ساده‌ترین حالت مورد بررسی قرار دادیم و متوجه شدیم که قرارداد فوروارد یا Forward Contract قراردادی است که در آن طرفین توافق می‌کنند در آینده و در یک تاریخ مشخص، میزان مشخصی از یک دارایی پایه را مورد معامله قرار دهند. این قراردادها برای محافظت دارایی‌ها از خطر نوسانات قیمتی و یا برنامه‌ریزی برای آینده مورد استفاده قرار می‌گیرند. این قراردادها در بازارهای خارج از بورس و یا OTC معامله می‌شوند. از جمله ویژگی‌های قراردادهای فوروارد می توان به امکان مدیریت ریسک و افزایش سودآوری اشاره کرد. همچنین در این قراردادها به دلیل نبود نظارت‌های دولتی و قانونی، خطراتی نظیر ریسک خطر اعتباری، ریسک کمبود نقدینگی و ریسک خطر بازار وجود دارد که هرکدام به نحو خاصی این قراردادها را تهدید کرده و سودآوری و زیان معامله‌گران را تغییر می‌دهند. بهتر است قبل از انجام معامله در قراردادهای فوروارد از ریسک‌ها، مزایا و معایب آن‌ها به صورت کامل مطلع باشید تا یک معامله نسبتا امن و پرسودی را تجربه کنید.